«Μια χώρα μπορεί να έχει οικονομική ανάπτυξη, κι όμως να γίνεται φτωχότερη». Στην αίθουσα του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης, σε αυτό το θύλακα του ένδοξου, στη χώρα που η κρίση είναι καθημερινό βίωμα, η φράση αυτή του παθιασμένου, εκφραστικού βουλευτή, πρώην υπουργού της Μεγάλης Βρετανίας Barry Gardiner ακούστηκε σχεδόν εκκωφαντικά. Σαν προειδοποίηση επίσης, καθώς ακούστηκε στο πλαίσιο του συνεδρίου «Πολιτιστικά Τοπία σε περιοχές Natura 2000: προς μια νέα πολιτική ολοκληρωμένης διαχείρισης της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς» που διοργάνωσε την Παρασκευή και το Σάββατο το Πολιτιστικό Ιδρυμα του Ομίλου Πειραιώς σε Αθήνα και Στυμφαλία.
Σε μια χώρα που δοκιμάζεται μέχρι τον πυρήνα της από την κρίση, σε μία χώρα όπου η εθνική ταυτότητα διαμορφώνεται από το βάρος της ιστορίας, του αρχαίου πολιτισμού και του μοναδικού τοπίου, που επί χρόνια ανέφερε ως βαριά βιομηχανία τον τουρισμό στη συνάντηση με τον πολιτισμό και τις φυσικές ομορφιές της χώρας, η αντίστιξη της οικονομικής προόδου και της φτώχιας βαραίνει διαφορετικά. Ο Gardiner ήταν σαφής: Αν η οικονομική πρόοδος συνοδεύεται από την εξάντληση του φυσικού τοπίου, τότε το μόνο που προκαλείται είναι φτώχια. Το στοίχημα είναι μεγάλο: Πώς θα προφυλάξουμε, διατηρήσουμε, αναδείξουμε, αξιοποιήσουμε, σεβαστούμε τα πολιτιστικά τοπία; Πως θα τα πετύχουμε να φέρουν εισόδημα, πλούτο, χωρίς να επηρεαστεί στο ελάχιστο η αξία και η δυναμική τους; Η Ελλάδα είναι μια χώρα προνομιούχα, με σημαντικά πολιτιστικά τοπία σε περιοχές Natura 2000 (π.χ Στυμφαλία, Μετέωρα, Πήλιο, Ζαγοροχώρια, Νυμφαίο, Αγραφα, Μάνη, Ορεινή Αρκαδία). Ετσι, η διεθνής συνάντηση που διοργάνωσε το Πολιτιστικό Ιδρυμα του Ομίλου Πειραιώς είχε ξεχωριστή σημασία για να κερδηθεί το στοίχημα αυτό, αλλά και για να θέσει νέους όρους και διαδικασίες διεθνώς.
Διασώζοντας την βιομηχανική ιστορία
Με επτά μουσεία να λειτουργούν ήδη σε όλη την περιφέρεια (σύντομα θα γίνουν εννέα) και 120.000 επισκέπτες κάθε χρόνο, το Πολιτιστικό Ιδρυμα του Ομίλου Πειραιώς κλείνει μια συναρπαστική δεκαετία, όπως δήλωσε στη διεθνή συνάντηση η πρόεδρός του Σοφία Στάικου . Το iefimerida.gr ρώτησε την κυρία Στάικου ποια νέα εποχή σηματοδοτεί αυτό το κλείσιμο, στο οποίο αναφέρθηκε στην ομιλία της «Πιστεύω ότι όλα τα πράγματα έχουν κύκλους. Κύκλους που πρέπει να κλείνουν παίρνοντας τα μηνύματα των καιρών για να ανοίξουν νέοι κύκλοι» απαντά. «Δεν σημαίνει ότι αυτοί οι κύκλοι δεν μπορούν να επαναληφθούν κάποια στιγμή. Ο πρώτος κύκλος που έκλεισε ήταν το κεντροβαρικό αντικείμενο του Ιδρύματος στα μουσεία, το κομμάτι της διάσωσης της βιομηχανικής ιστορίας το οποίο το έχουμε ολοκληρώσει στο μέτρο του δυνατού, γιατί πρέπει να τα συντηρήσουμε για 50 χρόνια. Τα μουσεία αυτά πρέπει να εξελίσσονται να εντάσσονται μέσα στον κοινωνικό ιστό των περιοχών όπου βρίσκονται και να αποτελούν πόλο έλξης επισκεπτών όχι μόνο για τα εκθέματα αυτά καθ’ αυτά, αλλά και επειδή μέσα από αυτά τα μουσεία μπορούμε να δημιουργούμε θύλακες πολιτισμού με διάφορα άλλα δρώμενα που φιλοξενούμε.»
Ο νέος κύκλος για το Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς άνοιξε την Παρασκευή, στην πρώτη μέρα της διεθνούς συνάντησης στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, επισημαίνει η Σοφία Στάικου: «Το πολιτιστικό τοπίο αγγίζει τα μουσεία μας που είναι όλα στην περιφέρεια, σε χώρους που είναι Νatura ή που θα μπορούσαν να είναι Νatura. Θεωρούμε ότι αυτό αποτελεί τον νέο κύκλο που ανοίγουμε και πιστεύουμε ότι μπορεί να κινητοποιήσει φορείς με τέτοιον τρόπο που στην Ευρώπη να αποτελέσει μια πηγή χρηματοδότησης για τις χώρες που έχουν πολιτιστικό τοπίο και που είναι πολύ σημαντικό να διασωθεί σήμερα.»
Το πολιτιστικό τοπίο δεν περιλαμβάνει μόνο τη συνάντηση του περιβάλλοντος με τον πολιτισμό. Εμπεριέχει κυρίως τον άνθρωπο. «Το πολιτιστικό τοπίο είναι οι άνθρωποι που ζουν σε αυτό. Και είναι οι βασικοί μέτοχοι της προσπάθειας που έχει ξεκινήσει» επισημαίνει η κυρία Στάικου.
Με τον πρώτο ορισμό για το τι είναι πολιτιστικό τοπίο να εντοπίζεται το 1925, από τον Saouer (Ο πολιτισμός είναι ο παράγοντας, η φυσική περιοχή το μέσον το πολιτιστικό τοπίο είναι το αποτέλεσμα), η προσέγγιση της Μecthtild Rossler, αναπληρώτριας διευθύντριας του Κέντρου Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO φέρνει τον άνθρωπο και στο κέντρο το τοπίου: «Τα πολιτιστικά τοπίο είναι κρίσιμα ως προς την αλληλεπίδραση μεταξύ φύσης και πολιτισμού της υλικής και άυλης κληρονομιάς, της βιολογικής και πολιτιστικής ποικιλότητας. Αντιπροσωπεύουν ένα στενά διαμορφωμένο δίκτυο σχέσεων, την ουσία του πολιτισμού και της ταυτότητας των ανθρώπων».
Αλλωστε, όπως δήλωσε η γενική γραμματέας του ΥΠΠΟΑ Λίνα Μενδώνη, ανατρέχοντας στο Λε Κορμπυζιέ «Όταν καλείσαι να διαχειριστείς το πολιτιστικό τοπίο… οφείλεις να κάνεις «μια εκλογή: να δρας μέσα στο φως και στην αρμονία, με το συναίσθημα ευθύνης και απόλαυσης”».
Η Ελλάδα αποκτά δίκτυο καταδυτικών πάρκων
Πως μπορούμε ουσιαστικά να δημιουργήσουμε στη χώρα μας δράσεις, συνέργειες, πηγές πλούτου τα πολιτιστικά τοπία. Το ΥΠΕΚΑ έχει κινήσει μερικές χαρακτηριστικές τέτοιες ενέργειες. Όπως δήλωσε ο υπουργός Γιάννης Μανιάτης, ήδη βρίσκεται στη φάση της επεξεργασίας ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ανάδειξης συνεκτικών στοιχείων πολιτισμού, ανθρώπινης ευζωϊας, ιατρικής επιστήμης, φύσης και βιοποικιλότητας πάνω σε 3 άξονες, για την Κω και την Επίδαυρο:
1. Την Ιατρική (Θεραπεία ασθενειών, διαχρονική εξέλιξη της δυτικής ιατρικής από τη μαγική στην επιστημονική, Διεθνές Δίκτυο Ασκληπιείων στη Μεσόγειο)
2. Τον Πολιτισμό (Μνημεία, Ιστορία, Πολιτιστικές Διαδρομές, Τέχνη, Θέατρο)
3. Περιβάλλον-Βιοποικιλότητα
Στόχος είναι να απευθυνθεί η χώρα μας στους περίπου 10.000.000 γιατρούς όλου του κόσμου και στις εκατοντάδες χιλιάδες αποφοίτους ιατρικών σχολών που κάθε χρόνο δίνουν τον Όρκο του Ιπποκράτη και να αναδείξουμε την Κω και την Επίδαυρο ως τα σημεία, τα παγκόσμια τοπόσημα απ όπου ξεκίνησε, στην αρχή με μαγικό τρόπο, στη συνέχεια με επιστημονικό τρόπο η δυτική ιατρική επιστήμη. Αυτή η ειδική ομάδα τουριστών, υψηλού επιπέδου, αποτελεί μια νέα στόχευση της χώρας που μπορεί να προσφέρει εξαιρετικά αποτελέσματα στο μέλλον του ελληνικού τουρισμού.
Εξάλλου, ήδη έχει ξεκινήσει ο ενός Εθνικού Δικτύου Καταδυτικών Πάρκων. Με πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση ανοίγει πια διάπλατα ο δρόμος για επενδύσεις και ανάδειξη αυτού του νέου είδους και υψηλής εισοδηματικής αξίας τουριστικού προϊόντος. Ο Καταδυτικός Τουρισμός στην Ελλάδα σήμερα είναι ουσιαστικά ανύπαρκτος στη χώρα, πολύ σύντομα όμως, μπορεί να αποτελέσει ένα νέο ελπιδοφόρο κλάδο, που απευθύνεται στα πάνω από 8.000.000 αυτοδυτών.Και εδώ επίσης είναι πολύ σπουδαία η σύνδεση του θαλάσσιου φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητάς του, με τα εκατοντάδες σημεία ναυαγίων και υποβρύχιων σημείων προσέλκυσης επισκεπτών, στα πάνω από 16.000 χλμ ακτών της χώρας.
58,5 εκατ. ευρώ κάθε χρόνο από τα έργα πολιτισμού
«Να αποτρέψουμε αυτό που ο Δημήτρης Πικιώνης περιέγραψε ως ατίμωση της γης», τόνισε η γενική γραμματέας του ΥΠΠΟΑ Λίνα Μενδώνη. «Δηλαδή την ανατροπή και την αλλοίωση των σχημάτων, την παραμόρφωση της εικόνας και των περιγραμμάτων του τοπίου, την απώλεια της ιστορικής μνήμης και της ταυτότητας, την καταστροφή του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος, των μνημείων, των αρχαιολογικών χώρων, των ιστορικών τόπων, τη βίαιη διακοπή της συνέχειας και της συνάφειας στο χώρο και στο χρόνο.»
Στην πράξη, αυτή η ευχή φέρει τη ρεαλιστική διάσταση των αριθμών, μέσω της άρρηκτης σύνδεσης της πολιτιστικής κληρονομιάς με την οικονομία. «Η πρόσφατη «Μελέτη αποτίμησης των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων των έργων πολιτισμού» κατέδειξε ότι οι συνολικές οικονομικές επιπτώσεις από την υλοποίηση έργων ύψους € 512,5 εκ για τον Πολιτισμό, ανέρχονται σε € 1,63 δις ως προς το παραγόμενο προϊόν, €419 εκατ. σε δαπάνες μισθοδοσίας και 22.385 ετήσια ισοδύναμα ανθρωποέτη απασχόλησης» επεσήμανε η Λίνα Μενδώνη στη διεθνή συνάντηση. «Μέρος μόνον των συνολικών επιπτώσεων σχετίζεται με τον τομέα του τουρισμού, όπου οι σχετικές ετήσιες επιπτώσεις των έργων του πολιτισμού ανέρχονται σε € 58,5 εκατ. Όλα αυτά συνεπάγονται έναν πολλαπλασιαστή x3,44 για την ελληνική οικονομία, που σημαίνει ότι σε βάθος πενταετίας οι επενδύσεις στον Πολιτισμό υπερ-τριπλασιάζονται σε απόδοση.»
Η Διακήρυξη της Στυμφαλίας
Ο γόνιμος διάλογος κατά τη διάρκεια της συνάντησης που έγινε την Παρασκευή στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης και την Παρασκευή στο Μουσείο Περιβάλλοντος του ΠΙΟΠ στη Στυμφαλία, ολοκληρώθηκε με την λεγόμενη Διακήρυξης της Στυμφαλίας, ένα ιστορικό πλέον κείμενο για τα πολιτιστικά τοπία, που καταλήγει μεταξύ άλλων στα εξής σημεία:
στην ανάπτυξη ενός δικτύου ενδιαφερομένων φορέων για το θέμα της κοινής διαχείρισης της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς στο επίπεδο του τοπίου, το οποίο – μεταξύ άλλων – θα ασχοληθεί με τα πολιτιστικά τοπία σε περιοχές Natura 2000,
στη συγκρότηση μιας διεθνούς Ομάδας Εργασίας για την προώθηση της προαναφερόμενης συνεργασίας, με το ΠΙΟΠ να αναλαμβάνει την υποστήριξη και προώθηση της σχετικής συνεργασίας αλλά και τον συντονισμό της Ομάδας Εργασίας,
στην επεξεργασία μίας νέας χρηματοδοτικής γραμμής η οποία θα συνδέει τα υπάρχοντα προγράμματα χρηματοδότησης της ΕΕ (π.χ. Horizon 2020, LIFE, Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία – ESIF, Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας, κ.λπ.) στα πεδία του περιβάλλοντος, του πολιτισμού, της εκπαίδευσης, της έρευνας και της περιφερειακής ανάπτυξης, θα προωθήσει τις αναγκαίες συνέργειες και θα επιτρέψει την βέλτιστη αξιοποίηση των πιστώσεων για έργα και δράσεις που θα προϋποθέτουν ή θα οδηγούν στην κοινή διαχείριση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομίας στο επίπεδο του τοπίου αλλά και ειδικότερα σε περιοχές Natura 2000. Ειδικότερα, οι μελέτες αξιολόγησης, τα σχέδια διαχείρισης και τα προγράμματα επικοινωνίας για τα πολιτιστικά τοπία σε περιοχές Natura 2000 μπορούν να αποτελέσουν πιλοτικά έργα στο πλαίσιο των προγραμμάτων Horizon 2020 και LIFE.
Σημειώνεται ότι η Διακήρυξη της Στυμφαλίας θα συνδεθεί με την πρωτοβουλία της Ιταλικής Προεδρίας στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με θέμα «Φύση και Πολιτισμός», αλλά και με το Διεθνές Συνέδριο του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) με θέμα «Μουσεία και Πολιτιστικά Τοπία». Επόμενος στόχος του ΠΙΟΠ είναι η κατάρτιση ενός πρώτου καταλόγου πολιτιστικών τοπίων, σε περιοχές Natura 2000, στην Ελλάδα.
