Σύμφωνα με τις προσομοιώσεις του υπουργείου Εσωτερικών, το συγκεκριμένο παράδοξο θα μπορούσε να συμβεί μεταξύ των μικρότερων κομμάτων ιδίως σε κατακερματισμένο εκλογικό περιβάλλον, όπου τα «λοιπά» κόμματα που δεν ξεπερνούν το 3% αθροίζουν υψηλό ποσοστό που προσεγγίζει το 20%. Υπενθυμίζεται ότι στις ευρωεκλογές του 2014 τα «λοιπά» κόμματα συγκέντρωσαν 17,1%, ενώ στην αναμέτρηση του 2019 το ποσοστό τους έφτασε το 21%. Πάντως, οι ίδιες πηγές διευκρινίζουν ότι σε αντίθεση με την επιστολική ψήφο, η οποία πιθανότατα θα επεκταθεί και στις επόμενες εθνικές εκλογές, η αλλαγή του εκλογικού συστήματος θα αφορά αποκλειστικά τον τρόπο ανάδειξης των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Μέθοδος Ντ’Οντ ή Τζέφερσον
Το νέο μοντέλο κατανομής των εδρών θα ακολουθεί τη λεγόμενη Μέθοδο Ντ’Οντ -ή Μέθοδο Τζέφερσον, όπως είναι γνωστή στις ΗΠΑ- εναρμονίζοντας τη σχετική εθνική νομοθεσία με το σύστημα που έχει επιλέξει η πλειοψηφία των κρατών-μελών της Ε.Ε. για να διεξαγάγει τις ευρωεκλογές. Συνολικά, 15 ευρωπαϊκά κράτη εφαρμόζουν τη συγκεκριμένη μέθοδο ή μικρές παραλλαγές της (Αυστρία, Βέλγιο, Κροατία, Τσεχία, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Ουγγαρία, Λουξεμβούργο, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβενία και Ισπανία, ενώ έως πρόσφατα εφαρμοζόταν και στο Ηνωμένο Βασίλειο). Επίσης, 4 χώρες (Βέλγιο, Ιρλανδία, Ιταλία και Πολωνία) κάνουν ευρωεκλογές με κατάτμηση εκλογικών περιφερειών αντί ενιαίας επικράτειας, σύστημα που αν και μελετήθηκε από τους αρμόδιους υπουργούς τελικά απορρίφθηκε και δεν θα συμπεριληφθεί στο νομοσχέδιο που αναμένεται να κατατεθεί στη Βουλή στις αρχές του νέου έτους.
Τι προβλέπει, τι αλλάζει, πώς λειτουργεί
Κεντρική καινοτομία του νέου συστήματος είναι η κατάργηση του εκλογικού μέτρου βάσει του οποίου καθορίζεται ο αριθμός των ευρωβουλευτών που δικαιούται κάθε κόμμα και η εισαγωγή ενός νέου αναλογικότερου μαθηματικού μοντέλου, το οποίο στηρίζεται στην εξής παραδοχή: η κατανομή των εδρών ξεκινά από το κόμμα που συγκεντρώνει τις περισσότερες ψήφους και όχι αντίστροφα, όπως προβλέπει το ισχύον σύστημα για τις αδιάθετες έδρες.
Με τον τρόπο αυτό δεν πριμοδοτούνται τα μικρότερα κόμματα -όπως γίνεται με το ισχύον σύστημα της λεγόμενης αναλογικής κατανομής των αδιάθετων εδρών, που ξεκινά από το κόμμα που συγκέντρωσε το μικρότερο ποσοστό και το οποίο μπορεί να κερδίσει έδρα ακόμα και αν υπολείπεται σημαντικά του εκλογικού μέτρου-, αλλά τα ισχυρότερα. Σύμφωνα με τους ειδικούς επί των εκλογικών συστημάτων, πρόκειται για μία λελογισμένη πριμοδότηση που δεν καταστρατηγεί την έννοια της αναλογικής, και παράλληλα εξαντλεί με τρόπο δίκαιο και απλό την κατανομή των εδρών, χωρίς να χρειάζονται άλλες κατανομές με τα υπόλοιπα των ψήφων – και επομένως χωρίς παρενέργειες και παράδοξα.
Τα παράδοξα
Για παράδειγμα, το παράδοξο που καταγράφηκε στις ευρωεκλογές του 2019 ήταν η 2η έδρα που πήραν ΚΚΕ και Χρυσή Αυγή, αν και με βάση το εκλογικό μέτρο τα δύο αυτά κόμματα δικαιούνταν συνολικά 1,2 και 1,1 έδρα αντίστοιχα. Η πρώτη έδρα τους «πιστώθηκε» αναλογικά στην πρώτη κατανομή. Η δεύτερη τους δόθηκε όταν ξεκίνησε η κατανομή των αδιάθετων εδρών. Να σημειωθεί ότι σε αρθρογραφία αρκετών πολιτικών επιστημόνων επισημαίνεται ο κίνδυνος των πρωτοφανών εκλογικών παράδοξων που προκαλεί, υπό προϋποθέσεις, το ισχύον εκλογικό σύστημα στο πεδίο των ευρωεκλογών. Σε συνθήκες κατακερματισμού του εκλογικού τοπίου και με τα «λοιπά» κόμματα να αθροίζουν δυνάμεις της τάξης του 20%, υπάρχει πιθανότητα ένα κόμμα να λάβει μία έδρα περισσότερη από όσες τα αμέσως ισχυρότερά του σε εκλογική δύναμη. Πρόκειται για ανωμαλία που διαταράσσει κάθε έννοια αναλογικότητας και ισότητας ψήφου, καθώς το κόμμα Α θα μπορούσε να πάρει 4,7% και 2 έδρες και το κόμμα Β να πάρει 4,2% και 3 έδρες.
Προσομοίωση
Πάντως, το νέο σύστημα αναμένεται να προκαλέσει αντιδράσεις κυρίως από τα μικρότερα κόμματα, τα οποία θεωρητικά χάνουν τα προνόμια της ισχύουσας νομοθεσίας προς όφελος των μεγαλύτερων. Για παράδειγμα, εάν το μοντέλο Ντ’Οντ εφαρμοζόταν στις ευρωεκλογές του 2019, η Ν.Δ. θα κέρδιζε 9 έδρες, αντί 8, και ο ΣΥΡΙΖΑ 7, αντί 6, ενώ ΚΚΕ και Χρυσή Αυγή θα έπαιρναν από μία έδρα αντί 2. Αντίστοιχα, στην προσομοίωση των μοντέλων με βάση τα ποσοστά των κομμάτων στις εθνικές εκλογές του Μαΐου 2023, η Ν.Δ. με 40,79% θα έπαιρνε 9 έδρες με το ισχύον σύστημα και 11 με το νέο. Ο ΣΥΡΙΖΑ θα παρέμενε σταθερός στις 5 έδρες, το ΠΑΣΟΚ στις 3, ενώ ΚΚΕ και Ελληνική Λύση θα εξέλεγαν δύο ευρωβουλευτές με το ισχύον και έναν με το νέο.
