Πρωθυπουργός: 1955 – 1963, 1974 – 1980.
Πρόεδρος της Δημοκρατίας: 1980 – 1985, 1990 – 1995.
«Για να κυβερνήσω με δικαιοσύνη, στέγνωσα την ψυχή μου…»
Κωνσταντίνος Καραμανλής.
«Αυτήν τη χώρα που η πολιτική της είναι τόσο δαντελωτή όσο οι ακτές της και τόσο κυμαινόμενη όσο οι κορυφογραμμές της, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κατόρθωσε να την κυβερνήσει».
Σαρλ ντε Γκωλ, Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας (1958 – 1969).
Ο σημαντικότερος έλληνας πολιτικός του 20ου αιώνα. Οι πολιτικές του αποδείχθηκαν συν τω χρόνω ανεκτίμητα ωφέλιμες για τον Τόπο:
– Μετά από συστηματικές και κοπιώδεις προσπάθειες που ξεκίνησαν από την πρώτη πρωθυπουργική του θητεία, κατόρθωσε –παρά τις λυσσαλέες αντιδράσεις της αντιπολίτευσης και τη φοβική στάση του ελληνικού λαού– να γίνει η Ελλάδα το 1981 το δέκατο πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (Ε.Ο.Κ.). Τα οφέλη της συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα για τη χώρα μας –από τους πακτωλούς των οικονομικών ενισχύσεων έως την ενίσχυση της διπλωματικής της θέσης– καθιστούν εφιαλτική την υπόθεση απουσίας της συγκεκριμένης –έντονα αμφισβητούμενης τότε– επιλογής («Θα τους ρίξω στη θάλασσα με τη βεβαιότητα ότι, για να μην πνιγούν, θα μάθουν να κολυμπούν», K.K.).
– Με το Σύνταγμα του 1975 εγκαθίδρυσε την πιο στέρεη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία που γνώρισε η χώρα μας από τη σύσταση του νεότερου ελληνικού κράτους.
Η πρώτη περίοδος της πρωθυπουργικής του θητείας, η οκταετία 1955 – 1963, έγινε διεθνώς γνωστή ως το «ελληνικό οικονομικό θαύμα». Οι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης της χώρας ξεπερνούσαν σταθερά το 6% – οι δεύτεροι υψηλότεροι παγκοσμίως, μετά από εκείνους της Ιαπωνίας, την περίοδο αυτή! Οι μεγάλοι εθνικοί δρόμοι, ο εξηλεκτρισμός της χώρας, τα περισσότερα υδροηλεκτρικά και αρδευτικά έργα, η εξασφάλιση επαρκούς ύδρευσης της πρωτεύουσας από την Υλίκη και το Μόρνο, η εκβιομηχάνιση της Θεσσαλονίκης, τα διυλιστήρια πετρελαίου, τα εργοστάσια ζάχαρης και λιπασμάτων, το εργοστάσιο αλουμινίου, η βιομηχανική εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, οι βιομηχανικές ζώνες, τα μεγάλα ναυπηγεία, οι μαρίνες, η συνταξιοδότηση των αγροτών, η γενίκευση της κοινωνικής ασφάλισης, τα ξενοδοχεία «Ξενία», τα μεγάλα αθλητικά στάδια, τα Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, και πολλά άλλα φέρουν τη σφραγίδα της τότε πρωθυπουργίας Καραμανλή.
Στην περίοδο αυτή, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ως Πρωθυπουργός, δεν επέτρεψε να γίνει ούτε μία εκτέλεση από τις πολλές που εκκρεμούσαν εις βάρος καταδικασθέντων κομμουνιστών. Επίσης, το 1963 οι πολιτικοί κρατούμενοι που είχαν απομείνει ήταν περίπου το 10% όσων “παρέλαβε” το 1955.
Η πρόταση για αναθεώρηση του Συντάγματος του 1952 που θα περιόριζε τις εξουσίες του Στέμματος το Φεβρουάριο του 1963 –πρόταση που δεν στηρίχτηκε από την Ένωση Κέντρου– και η δολοφονία του βουλευτή της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη από παρακρατικούς στη Θεσσαλονίκη στις 22/5/1963, αποτελούν τις πραγματικές αιτίες που τον εξώθησαν σε παραίτηση από την πρωθυπουργία στις 11/6/1963.
To 1974 αποτελεί, αναμφίβολα, τη σημαντικότερη χρονιά στην πολυκύμαντη πολιτική του σταδιοδρομία. Στις 2 το πρωί της 24ης Ιουλίου του 1974 επέστρεψε στην Αθήνα με κίνδυνο της ζωής του (μετά από εντεκάχρονη αυτοεξορία στο Παρίσι), δρομολογώντας αποφάσεις εκπληκτικές σε σύλληψη και ωφελιμότητα για τον Τόπο:
– Με το δημοψήφισμα για το πολιτειακό (8/12/1974) απήλλαξε με τον ισχυρότερο δημοκρατικό τρόπο την Ελλάδα από τον ξενόφερτο θεσμό της Βασιλείας – που τόσα δεινά της είχε προκαλέσει («Όλες οι κακοδαιμονίες στην Ελλάδα προέρχονται από τα λάθη του Θρόνου», K.K.).
– Νομιμοποίησε το Κομμουνιστικό Κόμμα (23/9/1974) και μετέτρεψε την ποινή για τους πρωτεργάτες του πραξικοπήματος από εκτέλεση σε ισόβια (23/8/1975, «Όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια», K.K.), αμβλύνοντας τα πολιτικά πάθη.
Τη δεύτερη περίοδο της πρωθυπουργικής του θητείας, 1974 – 1980, το κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ελλάδα αυξήθηκε σε σταθερές τιμές κατά 23%, ενώ η ανεργία δεν ξεπέρασε ποτέ το 3% του εργατικού δυναμικού!
Το 1980, έχοντας συμπληρώσει 13 και πλέον χρόνια στην πρωθυπουργία (το ρεκόρ πρωθυπουργικής θητείας στη νεότερη Ελλάδα και σε ολόκληρη τη μεταπολεμική Ευρώπη) και διαβλέποντας την άνοδο του Πα.Σο.Κ. στην εξουσία, μετέβη στην Προεδρία της Δημοκρατίας για να προστατεύσει τα επιτεύγματα του, όπως τη θέση της Ελλάδας στην Ε.Ο.Κ.
Σε ό,τι αφορά το Kυπριακό, είναι πράγματι άξιο απορίας ότι έχει δεχθεί τις εντονότερες επικρίσεις για τους χειρισμούς του, ενώ είναι ο μοναδικός πολιτικός που κατάφερε να το επιλύσει. Οι Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου (που υπέγραψε το 1959) προέβλεπαν την ύπαρξη ανεξάρτητου κυπριακού κράτους με προεδρικό σύστημα και έλληνα πρόεδρο – κάτι που σήμερα, μισό αιώνα μετά, μοιάζει ανέφικτος στόχος για την ελληνοκυπριακή πλευρά. Όσο δυσλειτουργικό και να ήταν το Σύνταγμα, η δημιουργία μιας ανεξάρτητης, κυρίαρχης Κύπρου, απαλλαγμένης από τη βρετανική κυριαρχία, ελεύθερης έπειτα από αιώνες ξένης κυριαρχίας, ήταν ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός. Αξίζει, μάλιστα, να σημειωθεί ότι, όταν ο Μακάριος έλαβε τη μοιραία απόφαση της αναθεώρησης 13 σημείων του Συντάγματος, τον Δεκέμβριο του 1963, ο Καραμανλής όχι μόνο δεν βρισκόταν στην εξουσία (είχε παραιτηθεί από την πρωθυπουργία τον Ιούνιο του 1963), αλλά, μετά την ήττα του στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1963, είχε αποσυρθεί από την πολιτική και είχε εγκαταλείψει την Ελλάδα. Τέλος, σύμφωνα με γνωμοδότηση του νομικού τμήματος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), η Συνθήκη Εγγυήσεως, την οποία επικαλέστηκε η Τουρκία κατά την εισβολή του 1974, δεν παρείχε δικαίωμα ένοπλης επέμβασης, καθώς τα συμβαλλόμενα μέρη ήταν μέλη του ΟΗΕ και δεσμεύονταν από τον Καταστατικό του Χάρτη, ο οποίος αποτελούσε αναγκαστικό Δίκαιο και δεν επέτρεπε τη χρήση βίας, παρά μόνο για σκοπούς αυτοάμυνας. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ήταν εκείνος που, ως νέος πρωθυπουργός μετά την πτώση της δικτατορίας, –σε εντυπωσιακή κίνηση για συντηρητικό πολιτικό– απέσυρε την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ (στις 14/8/1974), για να διαμαρτυρηθεί στα υπόλοιπα μέλη της Συμμαχίας για την τουρκική εισβολή στη βόρεια Κύπρο.
«Μολονότι, από χαρακτήρα, αποφεύγω τις συναισθηματικές και ρητορικές εξάρσεις, μπορώ να σας βεβαιώσω ότι την υπόθεση της Κύπρου την πόνεσα όσο λίγοι την πόνεσαν. Γιατί μόχθησα γι’ αυτήν και τη συνέδεσα με την πολιτική μου ιστορία», K.K.
Τέλος, για την αντιπαροχή (με την οποία οικοδομήθηκαν οι ελληνικές πόλεις), την κατηγορία για «σοσιαλμανία» στη μεταπολίτευση και τη στάση του στο πρόβλημα της ονομασίας των Σκοπίων στις αρχές της δεκαετίας του 1990 – βασικά σημεία της αντικαραμανλικής κριτικής, θα πρέπει να σημειώσουμε τα εξής:
– Η αντιπαροχή θεσμοθετήθηκε με νόμο της κυβέρνησης Πλαστήρα και γιγαντώθηκε όχι την περίοδο διακυβέρνησης Καραμανλή (1955 – 1963), αλλά την περίοδο 1963 – 1974. Το πρώτο Ρυθμιστικό Σχέδιο για την Αθήνα, το οποίο είχε επιμεληθεί ο Κ.Κ. το 1963, δυστυχώς δεν αξιοποιήθηκε από τις επόμενες κυβερνήσεις. Η δικτατορία (1967 – 1974), για να αποκτήσει έρεισμα στην κοινωνία, αύξησε τους συντελεστές δόμησης κατά 20%, πράγμα που έδωσε περαιτέρω ώθηση στην οικοδόμηση. Τέλος, δεν πρέπει σήμερα να υποτιμάται ότι η αντιπαροχή υπήρξε αποτελεσματικός τρόπος για τη γρήγορη ανοικοδόμηση και την παροχή φθηνή στέγης στα λαϊκά στρώματα σε εποχές που η λαϊκή αποταμίευση και η δυνατότητα τραπεζικού δανεισμού ήταν εξαιρετικά περιορισμένες, ενώ οι ανάγκες στέγασης στις πόλεις αυξάνονταν ραγδαία. Μεταξύ 1951 και 1971 ο πληθυσμός του Δήμου Αθηναίων είχε αυξηθεί από 550.000 σε 900.000 κατοίκους (αύξηση 60%)…
– Η επέκταση του κράτους – επιχειρηματία κατά την περίοδο 1974 – 1980 ήταν πράγματι εντυπωσιακή. Ο κεϋνσιανισμός, όμως, παρέμενε μέχρι τότε το βασικό πρότυπο οικονομικής πολιτικής. Γι’ αυτό και η διεύρυνση του δημόσιου τομέα την εποχή εκείνη ήταν ένα φαινόμενο διεθνές. Στην Ελλάδα ο δημόσιος τομέας επεκτάθηκε μέσα από αλλεπάλληλες κρατικοποιήσεις και την ίδρυση νέων επιχειρηματικών φορέων οι οποίοι θα πρωταγωνιστούσαν στην ανάπτυξη βασικών κλάδων της βιομηχανίας, που υπερέβαιναν τις περιορισμένες δυνατότητες του ιδιωτικού κεφαλαίου. Ιδιαίτερης αναφοράς χρήζει η περίπτωση του ομίλου της Εμπορικής, του εφοπλιστή Στράτη Ανδρεάδη, η κρατικοποίηση του οποίου το Δεκέμβρη του 1975 υπήρξε επιλογή με προσωπικά χαρακτηριστικά, εξαιτίας της συνεργασίας του εφοπλιστή με τη Δικτατορία.
– Σε ό,τι αφορά το Σκοπιανό, δεν είναι ευρέως γνωστή η αντίθεση του Καραμανλή, ως Προέδρου της Δημοκρατίας, με τη μαξιμαλιστική θέση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Το κρίσιμο διάστημα των αρχών του 1992, ο Καραμανλής προσπάθησε με υπομνήματα και επιστολές προς τον έλληνα υπουργό Εξωτερικών να επαναφέρει την ελληνική στρατηγική σε μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση, προσανατολισμένη στο να πείσει τους εταίρους της Ελλάδας στο εξωτερικό παρά να διεγείρει την ελληνική κοινή γνώμη στο εσωτερικό.
«Λάθη έκανα, αλλά όχι αυτά που μου καταλογίζουν. Έκανα λάθη μικρά – για να αποφύγω άλλα λάθη μεγαλύτερα», K.K.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής υπήρξε άνθρωπος ασκητικός, λιτός και δωρικός. Απέκτησε δικό του σπίτι σε ηλικία 73 ετών, το οποίο μοιράστηκε με τον αδελφό του. Η αίσθηση του χρέους και της θυσίας για την πατρίδα τον καθοδήγησαν σε όλη του τη ζωή. Η συνολική του παρουσία αποτελεί παράδειγμα, υπόδειγμα μίμησης για το δημόσιο βίο της Ελλάδας.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε την ευτυχία να δει εν ζωή να αναγνωρίζεται σχεδόν καθολικά από τον ελληνικό λαό το έργο και η προσφορά του στον Τόπο. Απεβίωσε σε ηλικία 91 ετών, στις 23 Απριλίου του 1998, ανήμερα του Αγίου Γεωργίου, της εορτής του πατέρα του…
«Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής υπήρξε και είναι μια ζωντανή σύνοψη των αρετών του Ελληνισμού. Στη σταδιοδρομία του έδειξε ότι ξέρει να μειώνει τους κινδύνους και να επαυξάνει τα εθνικά οφέλη».
Οδυσσέας Ελύτης, ποιητής βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας (1979).
