Ο Αθανάσιος Ψαλίδας ήταν από τις σημαντικότερες μορφές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού
Παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλου, πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση των εγκαινίων της έκθεσης «Αθανάσιος Ψαλίδας: Αρχείου Νόστος», στα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Ιστορικό Αρχείο Ηπείρου.
Η έκθεση χειρογράφων και βιβλίων του Αθ. Ψαλίδα, που «ταξίδεψε» στα Ιωάννινα από την Αθήνα και την Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, αποτυπώνει τις διαδρομές της ζωής του Αθανάσιου Ψαλίδα, σκιαγραφεί την προσωπικότητά του και αναδεικνύει το μεγάλο εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο, μέσα από την αξιοποίηση πρωτογενών πηγών και την επιλογή και παρουσίαση ενός περιορισμένου αριθμού τεκμηρίων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ψαλίδας (1767-1829), γεννημένος στα Ιωάννινα, ήταν λόγιος, συγγραφέας και διδάσκαλος, από τις σημαντικότερες μορφές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Δεν περιορίστηκε στο εκπαιδευτικό έργο, αλλά ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα, συγγραφική και εκδοτική, εντάσσοντας την παρουσία του στις ανάγκες και τις επιδιώξεις της πατρίδας.
Την έκθεση περιέγραψε αρχικά η Διεθύντρια των ΓΑΚ – Ιστορικού Αρχείου Ηπείρου, Δρ. Μάρθα Γ. Παπαδοπούλου, προτού δώσει το λόγο στον δήμαρχο Ιωαννίνων, Μωϋσή Ελισάφ.
«Η έκθεση παρουσιάζει ένα γενικό ενδιαφέρον για τους Νεοέλληνες αλλά και πολύ μεγαλύτερο για τους Γιαννιώτες», ανέφερε ο κ. Ελισάφ στον χαιρετισμό του. Αναφέρθηκε επίσης στον νέο ρόλο των μουσείων και των εκθέσεων, τα οποία δεν είναι πια «αποθετήρια αναμνηστικών του παρελθόντος, όπου καταφεύγουν κάποιοι για ευκαιριακή και βραχύβια αναπόληση», αλλά «τόπος όπου η κοινωνία συνέρχεται μέσα από συναινέσεις και διαφωνίες, και επιχειρεί μέσα από την οπτική του παρελθόντος να κατανοήσει τον κόσμο στη διαρκώς εξελισσόμενη του πορεία».
Για τα αρχεία, ανέφερε ότι «έχουν πολλαπλή αξία», καθώς αποτελούν «απτά είδη του πολιτισμού μας, των τεχνών αλλά και της επιστημονικής μας προόδου».
Για «ευτυχή συγκυρία» έκανε λόγο ο πρόεδρος της εφορείας των Γενικών Αρχείων του Κράτους, Νικόλαος Καραπιδάκης, αφού τα εγκαίνια της έκθεσης συμπίπτουν με τα Ελευθέρια, «μια τόσο σημαντική επέτειο για την ιστορία της πόλης, που συμπίπτει με την έναρξη των εκδηλώσεων για τα 200 χρόνια της επανάστασης».
Για τα αρχεία που φιλοξενεί η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη, μίλησε ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Παπαδημητρίου, με αφορμή τα τεκμήρια που από την Αθήνα «ταξίδεψαν» στα Γιάννενα: «Πρόκειται για πολύ σημαντικά τεκμήρια για την ιστορία μας», τόνισε. Ειδικότερα για τα χειρόγραφα και τα βιβλία του Ψαλίδα, ανέφερε: «Η ακτινοβολία του που πέρασε μέσα από όλα αυτά τα βιβλία, πέρασε και εδώ στα Γιάννενα. Έτσι, τα χειρόγραφα αυτά επιστρέφουν εδώ για να φιλοξενηθούν όχι ως εκθέματα, αλλά ως ζωντανά τεκμήρια, για να μας υπενθυμίσουν ότι ο Διαφωτισμός δεν ήταν απλώς ένα κίνημα, αλλά μια απόπειρα ανόρθωσης του ίδιου του ανθρώπου και κατ' επέκταση ενός ολόκληρου πεπτωκότος γένους, μέσα από τη γνώση και την κρίση, με απώτερο στόχο την ελευθερία από κάθε φύσεως τυραννία».
Μετά το πέρας των εγκαινίων, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ξεναγήθηκε από τις επιμελήτριες της έκθεσης Δρ. Ελένη Κουρμαντζή και Αμαλία Παππά. Αργότερα, στο πλαίσιο των εγκαινίων, πραγματοποιήθηκαν ομιλίες στον χώρο των ΓΑΚ-Ιστορικό Αρχείο Ηπείρου, από τις δύο επιμελήτριες. Η κ. Κουρμαντζή μίλησε για την προσωπικότητα και την πορεία του Ψαλίδα, όπως αποτυπώνεται από το αρχείο του, ενώ ο ηθοποιός Ακύλλας Καραζήσης, διάβασε επιστολές και χειρόγραφα του Ψαλίδα. Η κ. Παππά, από τη μεριά της, μίλησε για τις πηγές της προεπαναστατικής και επαναστατικής περιόδου στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.
Ελ. Κουρμαντζή: Συναρπαστική η προσωπικότητα του Αθ. Ψαλίδα
Η Δρ. Κουρμαντζή άκουσε για τον Αθανάσιο Ψαλίδα για πρώτη φορά στα φοιτητικά της χρόνια, ως φοιτήτρια στη Φιλοσοφική Ιωαννίνων και ήδη από τότε η προσωπικότητα αυτή της κίνησε το ενδιαφέρον. Μάλιστα, γι' αυτό συμπεριέλαβε στην διατριβή της τον Ψαλίδα και τον μελέτησε μαζί με τον Ιωάννη Βηλαρά. «Με συνεπήρε η προσωπικότητα του Ψαλίδα, διότι είναι αυτός ο οποίος συγγράφει, εκδίδει ο ίδιος τα πλέον ριζοσπαστικά έργα που έχουμε της περιόδου του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Αλλά και άλλα έργα τα οποία είναι ανώνυμα, όπως για παράδειγμα η Ελληνική Νομαρχία, εν όλω ή εν μέρει αποδίδονται στον Αθανάσιο Ψαλίδα», ανέφερε μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Κουρμαντζή.
Τώρα, μέσα στο πλαίσιο της Ωνασείου Βιβλιοθήκης, όπου υπάρχουν βιβλία της Νεοελληνικής Αναγέννησης, η κ. Κουρμαντζή γύρισε ξανά πίσω στην ερευνητική της αναζήτηση. «Κατευθύνθηκα προς τα ΓΑΚ να βρω τους φακέλους, διότι δεν είχαν μελετηθεί», ανέφερε. «Έτσι, ήρθε η πρώτη μου πρόταση και έγινε η έκθεση των χειρογράφων Ψαλίδα στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, όπου παρουσιάστηκε ένα μέρος των χειρογράφων του, γιατί μιλάμε για 800 περίπου χειρόγραφα».
Το αφιέρωμα αυτό έτυχε μεγάλης αποδοχής. Γι' αυτό και το επόμενο βήμα ήρθε εύκολα: «ο Ψαλίδας έπρεπε να γυρίσει και στον γενέθλιο τόπο του», υπογράμμισε η κ. Κουρμαντζή.
Οι τέσσερις ενότητες της έκθεσης
Η έκθεση οργανώνεται σε τέσσερα μέρη. Το πρώτο, είναι ο ιδιωτικός βίος του Αθ. Ψαλίδα – και εκεί σκιαγραφούνται οι σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας Ψαλίδα, τόσο οι προσωπικές, όσο και οι οικονομικές, καθώς και οι ευρύτερες επαφές και οι διαδρομές τους. Παρουσιάζονται τεκμήρια νομικής φύσης, όπως το διαβατήριο του Ψαλίδα, προικοσύμφωνα, ένα αποδεικτικό αγοράς σπιτιού, ιδιόχειρες καταγραφές εσόδων και εξόδων, κ.ά..
Στη δεύτερη ενότητα, του δημόσιου βίου, καταγράφονται οι διαδρομές του Ψαλίδα από τον τόπο γέννησής του, τα Ιωάννινα, στην Πολτάβα (Ουκρανία), τη Βιέννη, την Τεργέστη, το Τσεπέλοβο Ζαγορίου, την Κέρκυρα και εν τέλει τη Λευκάδα. Η παρουσίαση επιστολών από την προσωπική αλληλογραφία, σκιαγραφεί το περιβάλλον του, αποτυπώνοντας επαφές με σημαντικές προσωπικότητες της εποχής, καθώς και με ανθρώπους του πνεύματος, καταγράφοντας παρεμβάσεις και προβληματισμούς πάνω σε σημαντικά ζητήματα. Παράλληλα, μέσα από τα τεκμήρια, αναδεικνύεται η πατριωτική δράση του στα χρόνια του αγώνα για την ελληνική ανεξαρτησία.
Η τρίτη ενότητα αφορά στην ιδιότητα του Ψαλίδα ως διδασκάλου. Αναδεικνύεται μέσα από τα χειρόγραφα η ευρυμάθεια και η ικανότητά του να διδάσκει μεγάλο αριθμό γνωστικών αντικειμένων, καθώς και η γνώση πολλών ξένων γλωσσών, που του δίνουν τη δυνατότητα να προσεγγίζει, να αναλύει και να μεταφράζει σημαντικά έργα και κείμενα.
Η καταγραφή της βιβλιοθήκης του από τον ίδιο, αλλά και η συνέχιση της καταγραφής μετά τον θάνατό του, συμπληρώνουν τη φυσιογνωμία του διανοούμενου. Στην ενότητα αυτή, παρουσιάζονται επιστολές, στις οποίες καταγράφει τις απόψεις του για την ουσία και την οργάνωση της Εκπαίδευσης.
Στην τέταρτη ενότητα, περιλαμβάνονται εκδόσεις έργων του Αθ. Ψαλίδα, οι οποίες βρίσκονται στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη – εκδόσεις που ο ίδιος ο Ψαλίδας είχε επιμεληθεί – καθώς και ανώνυμα εκδομένα έργα, τα οποία αποδίδονται σε εκείνον, μερικώς ή καθολικά.
Η έκθεση «Αθανάσιος Ψαλίδας: Αρχείου Νόστος» θα παρουσιάζεται από τις 21 Φεβρουαρίου έως τις 20 Μαρτίου 2020, στα Γ.Α.Κ. Ιστορικό Αρχείο Ηπείρου, από Δευτέρα έως Παρασκευή (10:00-13:00).
