Όλα τα κόμματα και οι πολιτικές προσωπικότητες της χώρας αποχαιρετούν με τα θερμότερα λόγια τον Κάρολο Παπούλια, που έφυγε από τη ζωή το πρωί δεύτερης ημέρας των Χριστουγέννων. Ωστόσο, στα τέλη του 2011, εκατοντάδες πολίτες τον αποκαλούσαν «προδότη»…
Ήταν η πρώτη φορά που ακυρωνόταν η στρατιωτική παρέλαση για τον εορτασμό της εθνικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου – και η εικόνα στην χώρα ήταν καταλυτική. Εννέα ημέρες αργότερα, βοηθούσης και της ατυχούς ιδέας περί δημοψηφίσματος, ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου περνούσε την πόρτα του Προεδρικού Μεγάρου για να παραιτηθεί, ανοίγοντας τον δρόμο για την σύμπηξη της κυβέρνησης Παπαδήμου.
Λίγους μήνες αργότερα, στις εκλογές του Μαΐου του 2012, ένα νέο πολιτικό σκηνικό αναδυόταν από τις κάλπες, με τη ΝΔ να παίρνει την πρώτη θέση, αλλά με ποσοστό κάτω από 20%. Τρία χρόνια αργότερα, είχε έλθει η ώρα των «αγανακτισμένων» να βγάλουν κυβερνητική πλειοψηφία, μέσω της συνεργασίας ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ.
Εκείνη την ημέρα, ο Κάρολος Παπούλιας – ο οποίος πέθανε το πρωί της Κυριακής, στα 92 του χρόνια, προκαλώντας πλήθος θερμών συλλυπητηρίων μηνυμάτων από ολόκληρη την πολιτική σκηνή – είχε συγκλονίσει με την δήλωσή του, την ώρα που εκατοντάδες άνθρωποι, χωρίς να γνωρίζουν την προσωπική του ιστορία, τον αποκαλούσαν «προδότη»:
«Δε θέλω να αποχωρήσω», είχε πει στους δημοσιογράφους από την εξέδρα των επισήμων. «Λυπάμαι πολύ, αλλά είναι ορισμένοι που θέλουν να ματαιωθεί αυτή η εκδήλωση… Λυπάμαι για τους υβριστές. Διάλεξαν μια μέρα που είναι ντροπή τους. Και είναι και νέοι. Εμείς πολεμήσαμε για την Ελλάδα. Δεκαπέντε χρονών και πολεμούσα το ναζισμό και τους Γερμανούς. Μη μου λένε τώρα, «Παπούλια προδότη». Ποιος είναι προδότης; Να ντρέπονται. Να ντρέπονται».
Ο Κάρολος Παπούλιας γεννήθηκε το 1929, στο Μολυβδοσκέπαστο Ιωαννίνων – και κράτησε σε όλη του τη ζωή την αγάπη για την γη και τους ανθρώπους της Ηπείρου. Το ηπειρώτικο τσίπουρο δεν έλειψε ποτέ από το γραφείο του – κι ας έφτασε ως έφηβος να γίνει πρωταθλητής στο άλμα επί κοντώ.
Ήταν γιος του υποστράτηγου Γρηγόρη Παπούλια, που πέθανε το 1936 από τις κακουχίες της Μικρασιατικής εκστρατείας.
Η ναζιστική κατοχή τον βρήκε μαθητή του γυμνασίου. Ήταν 14 ετών, όταν εντάχθηκε στην Αντίσταση, ως ένα από τα «αετόπουλα» του ΕΑΜ. Δεκαετίες αργότερα, το 2014, ως πρόεδρος της Δημοκρατίας είχε μεταβεί στο χωριό Λιγκιάδες, βόρεια των Ιωαννίνων, όπου γερμανικά στρατεύματα το 1943 σκότωσαν και έκαψαν 82 βρέφη, γυναίκες και γέρους, μαζί με τον πρόεδρο της επανενωμένης Γερμανίας Γιοχίμ Γκάουκ . Ήταν μια πρωτοφανής εκδήλωση μνήμης, αλλά και συμφιλίωσης.
«Σας είμαι βαθιά ευγνώμων για το ότι μπορούμε να στεκόμαστε μαζί, ακόμη και απέναντι στο δύσκολο κομμάτι του κοινού μας παρελθόντος», είχε πει τότ ε ο πρόεδρος της Γερμανίας, απευθυνόμενος στον Κάρολο Παπούλια – και πρόσθεσε: «Είναι για μένα ένα από τα μεγάλα θαύματα που προκύπτουν από τη συμφιλίωση. Για αυτή τη συμφιλίωση καταβάλατε προσπάθειες. Άλλωστε, εσείς ο ίδιος την προσωποποιείτε. Ως νέος πολεμήσατε το Γερμανό κατακτητή, υποφέρατε εσείς ο ίδιος, η οικογένεια σας, οι φίλοι και οι σύντροφοί σας. Χάσατε κοντινούς σας ανθρώπους και παρ’ όλα αυτά τείνατε χείρα φιλίας στους Γερμανούς και σε εμένα προσωπικά, ως εκπρόσωπο της χώρας μου. Αποδείξατε ότι η συμφιλίωση μπορεί να υπάρξει ακόμα και μετά από απίστευτο πόνο».
Το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1967 τον βρήκε στη Δυτική Γερμανία , να δουλεύει για το διδακτορικό του στα νομικά, στο πανεπιστήμιο της Κολωνίας. Πρωτοστάτησε στην οργάνωση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατικής Ένωσης Εξωτερικού, η οποία κινητοποίησε τους έλληνες εργαζομένους, φοιτητές και επιστήμονες της Δυτικής Ευρώπης εναντίον της χούντας των συνταγματαρχών.
Εκεί, συνάντησε για πρώτη φορά τον Ανδρέα Παπανδρέου – μία συνάντηση που έμελλε να καθορίσει την πορεία του: «Εκείνος» , όπως είχε διηγηθεί ο ίδιος ο Κάρολος Παπούλιας στο «Βήμα», «είχε μόλις αποφυλακισθεί από τις Φυλακές Αβέρωφ» ( μετά από 9 μήνες φυλάκισης στις φυλακές Αβέρωφ) «Εγώ, τότε, ήμουν στη Γερμανία, γραμματέας της Σοσιαλιστικής Δημοκρατικής Ένωσης, μίας σημαντικής οργάνωσης επιστημόνων και εργατών που είχε παραρτήματα στις περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Δεν θυμάμαι τώρα από πού ερχόταν. Θυμάμαι, όμως, ότι το ραντεβού για να γνωριστούμε είχε οριστεί στον σταθμό της Κολωνίας και ότι τον συνόδευαν ο Γιώργος Κίσσονας και ο Μάκης Παπασταύρου.
«Κατέβηκε από το τρένο, με μια σβελτάδα που με εντυπωσίασε, ήρθε κοντά, μας σύστησαν και με χαιρέτησε θερμά. Εκείνη η χειραψία ήταν η αρχή μίας φιλίας, που κράτησε μέχρι τον θάνατό του».
Ο Κάρολος Παπούλιας επρόκειτο να γίνει από τους πλέον στενούς προσωπικούς φίλους του Ανδρέα Παπανδρέου – και από τους στενότερους πολιτικούς του συνεργάτες. «Πίστευε ότι πρέπει να δίνει δεύτερη και τρίτη ευκαιρία στους συνεργάτες του. Πολλές φορές έδινε και τέταρτη και πέμπτη. Και αυτό συχνά το πλήρωνε», έλεγε για τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ.
Για πολλούς, το «μελανό σημείο» στις σχέσεις του με τον Ανδρέα Παπανδρέου ήταν το γεγονός ότι εμφανίστηκε το 1994, ως ένας από τους έξι «δανειστές» του, χωρίς τόκο, προκειμένου ο τότε πρωθυπουργός, ο οποίος εν τω μεταξύ είχε χωρίσει την Μαργαρίτα Παπανδρέου για να παντρευτεί την Δήμητρα Λιάνη, να μην έχει πρόβλημα με το «πόθεν έσχες» για την αγορά της περίφημης «βίλας της Εκάλης». Βέβαια, ο Παπανδρέου είχε πουλήσει νωρίτερα το πατρικό του στο Ψυχικό – αλλά για την κομματική αντιπαράθεση της εποχής, δύο χρόνια μετά από το Ειδικό Δικαστήριο για το «σκάνδαλο Κοσκωτά», ελάχιστη σημασία είχε…
Εκείνη την εποχή, ο Παπούλιας ήταν υπουργός Εξωτερικών, έχοντας στο ενεργητικό του μεγάλες επιτυχίες, όπως ο χειρισμός της ελληνοτουρκικής κρίσης του 1987, όταν με ένα ταξίδι- αστραπή στην κομμουνιστική Βουλγαρία του Ζίβκοφ, είχε εξασφαλίσει την στρατιωτική της στήριξη σε περίπτωση στρατιωτικής εμπλοκής με την Τουρκία.
Νωρίτερα, ο Κάρολος Παπούλιας είχε πρωταγωνιστήσει στην αποκατάσταση των ελληνοαμερικανικών σχέσεων, που είχαν πληγεί ιδιαίτερα με την ταξιδιωτική Οδηγία από την Διοίκηση Ρίγκαν, το 1985, ενώ είχε συμβάλει στην καθιέρωση στενών σχέσεων με τον αραβικό Κόσμο, μέσω της διάσωσης χιλιάδων Παλαιστινίων – όπως και του ίδιου του Γιασέρ Αραφάτ, το 1983.
Ο Παπούλιας αποδείχθηκε ιδανικός για την «πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική», που πρέσβευε ο Ανδρέας Παπανδρέου: ο Ψυχρός Πόλεμος καλά κρατούσε την δεκαετία του ΄80 – και ο Παπανδρέου μπορούσε να ελίσσεται ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα, ακόμα κι αν αυτό προϋπέθετε ότι θα έπρεπε να είναι έτοιμος για δύσκολες αποφάσεις, όπως όταν αρνήθηκε να καταδικάσει το καθεστώς Γιαρουζέλσκι.
Μαζί με τον Μένιο Κουτσόγιωργα, τον Αντώνη Λιβάνη και τον Άκη Τσοχατζόπουλο υπήρξε από τους πιο στενούς του ανθρώπους – χωρίς να αλλάξει στάση μετά από το 1989, όταν ο Παπανδρέου βρέθηκε σε κλοιό κριτικής, όχι μόνον από τη ΝΔ του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, αλλά και από το εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ.
Ο Κάρολος – έτσι τον βάφτισε ο στρατηγός Βλάχος , επιστήθιος φίλος του πατέρα του, προς τιμήν του Αυστριακού σοσιαλιστή Καρλ Κάουτσκι – εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής Ιωαννίνων και επανεκλεγόταν συνεχώς μέχρι τις εκλογές του 2004. Το 2005, ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής τήρησε την παράδοση προτείνοντάς τον για την προεδρία της Δημοκρατίας, αξίωμα στο οποίο επανεξελέγη το «σημαδιακό» 2010, με τις ψήφους ΠΑΣΟΚ, ΝΔ και ΛΑΟΣ.
Η επανεκλογή του έγινε έξι ημέρες μετά από το περιβόητο «επεισόδιο στο Νταβός», όταν αρκετοί δημοσιογράφοι διεθνών μέσων ενημέρωσης «κυνηγούσαν» στους διαδρόμους του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ τον τότε πρωθυπουργό, για να του απευθύνουν σκληρές ερωτήσεις σχετικά με την διαχείριση του ελληνικού χρέους, που φάνταζε τότε αδύνατη. Η Ελλάδα έμπαινε στο φάσμα της χρεοκοπίας – και λίγο αργότερα θα έρχονταν τα Μνημόνια.
Ο πρώτος κίνδυνος χρεοκοπίας είχε εμφανιστεί το καλοκαίρι του 1985, όταν η «κεϊνσιανή» πολιτική Αρσένη που προέβλεπε αύξηση δημοσίων δαπανών με γενναίες αυξήσεις των εισοδημάτων των εργαζομένων, είχε καταλήξει να γιγαντώσει το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου. Τότε, ο Ανδρέας Παπανδρέου «είχε σώσει την παρτίδα», τοποθετώντας τον Κώστα Σημίτη στη θέση του υπουργού Οικονομίας και επιβάλλοντας το πρώτο πρόγραμμα λιτότητας του ΠΑΣΟΚ.
Λίγο νωρίτερα, τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς, το ΠΑΣΟΚ νικούσε για δεύτερη φορά τη ΝΔ σε εθνικές εκλογές – τότε με αντίπαλο τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. Προηγουμένως, είχε παραπλανήσει τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, αφήνοντάς τον να θεωρεί ότι επρόκειτο να τον προτείνει για δεύτερη θητεία στο Προεδρικό Μέγαρο – για να βγάλει τελικά από το καπέλο του τον Χρήστο Σαρτζετάκη.
Για τον Κάρολο Παπούλια, εκείνη η εκλογική νίκη , πέρα από την άνετη επανεκλογή του στην περιφέρεια των Ιωαννίνων – από το 1977 ως το 2004 εκλεγόταν αδιατάρακτα – σήμαινε και την προαγωγή του σε υπουργό: Ως τότε, ο Παπανδρέου είχε ως υπουργό των Εξωτερικών τον Γιάννη Χαραλαμπόπουλο, με τον ίδιον να κρατά, εκτός από την πρωθυπουργία, και την θέση του υπουργού Άμυνας. Ο Παπούλιας, παρότι έμπιστος του Παπανδρέου, έμεινε στη θέση του υφυπουργού. Το 1985, ο Χαραλαμπόπουλος έγινε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και ο Παπούλιας πήρε τη θέση του υπουργού των Εξωτερικών.
Η ουμανιστική του παιδεία, αλλά και ο κοσμοπολιτισμός του σφράγισαν την πολιτική του παρουσία, αλλά και την ελληνική Διπλωματία, καθώς η πολυετής θητεία του ως Υπουργού Εξωτερικών δημιούργησε τη “Σχολή Παπούλια”, διευρύνοντας με πραγματιστικό πνεύμα τις διμερείς σχέσεις της Ελλάδας, εξομαλύνοντας τη σχέση με τις γειτονικές χώρες.
Στο πεδίο αυτό, κρίσιμη ήταν η συμβολή του στο «πάγωμα» των ελληνοτουρκικών εντάσεων, με την υπογραφή του «Μνημονίου Παπούλια – Γιλμάζ», το 1988, έναν χρόνο μετά από τη στιγμή που οι δύο χώρες είχαν φτάσει στο «παρά ένα» μίας στρατιωτικής σύγκρουσης.
Εκείνο το Μνημόνιο, που είναι ακόμα και σήμερα η βάση για την όποια συζήτηση περί εξομάλυνσης των ελληνοτουρκικών στρατιωτικών εντάσεων, προέβλεπε – μεταξύ άλλων – την απαγόρευση ασκήσεων το καλοκαίρι, όπως και κατά τις εθνικές εορτές των δύο χωρών.
Επέστρεψε στη θέση του υπουργού των Εξωτερικών μετά από την τρίτη εκλογική νίκη του Ανδρέα Παπανδρέου, το 1993, έχοντας αλλάξει το στυλ της διπλωματίας, μιας και πλέον δεν υπήρχε ο Ψυχρός Πόλεμος, μετά από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Παρά τις δηλώσεις Παπανδρέου για το «διευθυντήριο» των Βρυξελών, την τριετία 1993-1996 υπήρξε σημαντική η συμβολή του στην έναρξη των ενταξιακών συνομιλιών της Κυπριακής Δημοκρατίας, ιδιαίτερα στον καθοριστικό για την ένταξή της συμβούλιο κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Έσσεν, στις 10 Δεκεμβρίου 1994.
Διατήρησε ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με όλους τους Βαλκάνιους ηγέτες και λειτούργησε κατ’ επανάληψη ως μεσολαβητής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με δική του πρωτοβουλία πραγματοποιήθηκε η πρώτη διαβαλκανική διάσκεψη Υπουργών Εξωτερικών στο Βελιγράδι (1988), όπου πέτυχε την έναρξη συνομιλιών με τη Βουλγαρία και την τότε ΕΣΣΔ για τον πετρελαιαγωγό Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολης. Αποκατέστησε σχέσεις φιλίας και καλής γειτονίας με την Αλβανία, αίροντας την εμπόλεμο κατάσταση που μέχρι τότε επικρατούσε στις ελληνοαλβανικές σχέσεις (28 Αυγούστου 1987).
