Ο χρόνος λειτουργεί πιεστικά για τον Ελληνισμό της Κύπρου
Κοινότυπο και κάποτε κουραστικό ώστε να καθίσταται αδιάφορο, το να αναφέρεται κάποιος σε «νέα κρίσιμη καμπή» στο Κυπριακό. Το κεντρικό εθνικό μας πρόβλημα, περνάει από κρίσιμες φάσεις από την δεκαετία του 1950, όταν διεξήχθη το δημοψήφισμα για Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και άρχισε ο ένοπλος αντιαποικιακός αγώνας της ΕΟΚΑ κατά της Βρετανίας.
Ακολούθησαν οι συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου, η ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, η τουρκοανταρσία, η χάραξη της «πράσινης γραμμής», το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, η τουρκική εισβολή του 1974, η ανακήρυξη του ψευδοκράτους το 1983, το δημοψήφισμα για το Σχέδιο Ανάν… και οι κρίσιμες εξελίξεις συνεχίζονται.
Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας, από το 1974 και μετά είναι αυτός του χρόνου, ο οποίος λειτουργεί υπέρ του εισβολέα και εναντίον του διεθνούς δικαίου, το οποίο δεν μπορεί να μην προσαρμόζεται στις «πραγματικότητες». Αυτές οι «πραγματικότητες» δυστυχώς έχουν αποτυπωθεί ακόμα και σε δικαστικές αποφάσεις του ΕΔΑΔ (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) το οποίο έχει αναγνωρίσει δικαιώματα των Τούρκων εποίκων επί των περιουσιών Ελληνοκυπρίων τις οποίες κατέχουν παρανόμως για σχεδόν μισό αιώνα.
Ραντεβού στο Greentree
Ο ΓΓ του ΟΗΕ, αναλαμβάνει ακόμα μία πρωτοβουλία για επίλυση του Κυπριακού, η οποία όπως εκτιμούν πολλοί ίσως να είναι η τελευταία, κατά την οποία η διεθνής κοινότητα θα επιδιώξει να οδηγήσει τα πράγματα σε ομοσπονδιακή λύση. Στις αρχές Μαρτίου, αναμένεται να πραγματοποιηθεί στο Greentree της Νέας Υόρκης, η άτυπη διάσκεψη 5+1 (Ελλάδα, Βρετανία, Τουρκία, ως εγγυήτριες δυνάμεις, η Κυπριακή Δημοκρατία και Τουρκοκυπριακή κοινότητα συν την ΕΕ σε ρόλο παρατηρητή). Αξίζει να σημειωθεί ότι στο Greentree είχαν πραγματοποιηθεί το 2011 και το 2012 οι συναντήσεις του Δημήτρη Χριστόφια και του Ντερβίς Έρογλου, με τον πρώην ΓΓ του ΟΗΕ Μπαν Γκι Μουν.
Στη διάσκεψη αναμένεται να συζητηθεί η διαδικασία και όχι η ουσία της διαπραγμάτευσης ώστε σε μια νέα διάσκεψη με την ίδια σύνθεση, να επιδιωχθεί να γίνει το τελευταίο βήμα, το οποίο έμεινε μετέωρο το καλοκαίρι του 2017 στο Κραν Μοντανά της Ελβετίας.
Η ελληνική και ελληνοκυπριακή πλευρά θεωρεί αυτονόητο ότι οι διαπραγματεύσεις θα αποτελούν συνέχεια αυτών στο Κραν Μοντανά από το σημείο στο οποίο είχαν διακοπεί, ενώ η τουρκική και τουρκοκυπριακή πλευρά, δηλώνουν πως δεν υπάρχει περιθώριο επαναδιαπραγμάτευσης λύσης διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας, καθώς όλες οι προσπάθειες που έγιναν οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο.
Δύο κράτη… αλλά πως;
Η τουρκική πλευρά εσχάτως ανακάλυψε έναν καινούργιο όρο για να προωθήσει τις επιδιώξεις της στην Κύπρο. Εγκατέλειψε την πολιτική ισότητα των δύο κοινοτήτων και υιοθέτησε την «κυριαρχική ισότητα» η οποία παραπέμπει ευθέως στην αναγνώριση δύο κυρίαρχων κρατών τα οποία ενδεχομένως θα υφίστανται πλάι πλάι στο πλαίσιο συνομοσπονδίας. Αυτή η στροφή, ανατρέπει όλο το οικοδόμημα του κυπριακού το οποίο δημιουργήθηκε από τις συνομιλίες δεκαετιών, με στόχο την επίτευξη λύσης διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας. Η αλλαγή στάσης της τουρκικής πλευράς καταδεικνύει πως η Άγκυρα, ενδιαφέρεται, λίγο έως καθόλου για τους Τουρκοκύπριους, καθώς ο βασικός της στόχος είναι ο διαμοιρασμός του φυσικού αερίου πέριξ της Κύπρου. Διεκδικεί για τον εαυτό της μέρος της κυπριακής ΑΟΖ, αλλά και για τους Τουρκοκύπριους συμμετοχή στην ΑΟΖ ολόκληρου του νησιού.
Η επιδίωξη της Άγκυρας μέχρι σήμερα δεν έχει βρει ευήκοα ώτα στη διεθνή κοινότητα, αν και υπάρχουν ανησυχητικές ενδείξεις, τουλάχιστον εκ μέρους του ΓΓ του ΟΗΕ, ο οποίος σε πρόσφατη δήλωση του απέφυγε να αναφερθεί σε λύση διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας. Το έκανε όμως το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ στο κείμενο του ψηφίσματος για ανανέωση της θητείας της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ στη Κύπρο (UNFICYP).
Ξεκάθαρα αρνητικά στο ενδεχόμενο λύσης δύο κρατών, έχει τοποθετηθεί η ΕΕ, με τοποθετήσεις του Σαρλ Μισέλ και του Ζοζέπ Μπορέλ.
Η τουρκική πλευρά υποστηρίζει πως το συγκεκριμένο μοντέλο λύσης υιοθετήθηκε και από τον Κύπριο Πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη. Ο Τούρκος υπουργός εξωτερικών ισχυρίστηκε ότι ο Πρόεδρος Αναστασιάδης, το είχε αναφέρει στον ίδιο, αλλά και στον τέως ηγέτη των Τουρκοκυπρίων Μουσταφά Ακιντζί. Οι Τούρκοι πως επίρρωση των επιχειρημάτων τους επικαλούνται δηλώσεις του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Χρυσοστόμου, ο οποίος σε πρόσφατη συνέντευξη του δήλωσε πως ο Νίκος Αναστασιάδης είχε μιλήσει και στον ίδιο για επίλυση του κυπριακού με την αναγνώριση δύο κρατών. Την ίδια θέση φέρεται να είχε διατυπώσει ο Κύπριος Πρόεδρος και με άλλους συνομιλητές του, κάτι που ο ίδιος αποδίδει σε παρανόηση, δηλώνοντας σταθερά προσηλωμένος στην επιδίωξη λύσης διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας.
Και στο βάθος φυσικό αέριο
Ο Τούρκος υπουργός εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ο οποίος βρέθηκε πριν λίγα 24ωρα στα κατεχόμενα δεν άφησε πολλά περιθώρια για παρανοήσεις σε σχέση με τις προθέσεις της Άγκυρας. Δήλωσε πως δεν υπάρχει λόγος να γίνει διαπραγμάτευση για κάτι που δεν θα γίνει, εννοώντας την διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία, προσθέτοντας πως εάν βρεθεί μια φόρμουλα δίκαιου διαμοιρασμού των υδρογονανθράκων, θα έχει λυθεί το 50% του προβλήματος στην Ανατολική Μεσόγειο. Σύμφωνα με το αφήγημα που επαναλαμβάνει φορτικά η Άγκυρα, αυτοί που δεν θέλουν λύση του Κυπριακού είναι οι Ελληνοκύπριοι, γιατί δήθεν δεν επιθυμούν να μοιραστούν το φυσικό αέριο, δημιουργώντας ευρύτερο πρόβλημα σταθερότητας στην ανατολική Μεσόγειο
Ο Τσαβούσογλου επανέλαβε την παλαιότερη πρόταση του Ταγίπ Ερντογάν για πολυμερή διάσκεψη για την ανατολική Μεσόγειο με τη συμμετοχή ακόμα και των εταιρειών που έχουν αδειοδοτηθεί από τη Λευκωσία και κάνουν γεωτρήσεις στη κυπριακή ΑΟΖ. Όπως είπε χαρακτηριστικά, «είτε θα συμμετάσχουν και οι δύο πλευρές στη Κύπρο είτε καμία».
Η Λευκωσία έχει ξεκαθαρίσει πως το θέμα του φυσικού αερίου δεν αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης στη διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού καθώς αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα. Παράλληλα έχει καταστήσει σαφές πως αναγνωρίζει το δικαίωμα των Τουρκοκυπρίων να επωφεληθούν από το φυσικό πλούτο μετά την επίλυση του Κυπριακού. Για τον λόγο αυτό έχει δημιουργηθεί ειδικό ταμείο στο οποίο θα κατατίθενται τα έσοδα που αναλογούν στους Τουρκοκύπριους. Παράλληλα η κυπριακή κυβέρνηση έχει καλέσει την Άγκυρα να συναινέσει στην παραπομπή του θέματος της οριοθέτησης ΑΟΖ στο Διεθνές Δικαστήριο, έστω και χωρίς να προχωρήσει σε αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας, κάτι που η Τουρκία απορρίπτει, επιμένοντας στην αυθαίρετη θέση της για τον καθορισμό ΑΟΖ με το ψευδοκράτος.
Παρούσα η Γηραιά Αλβιώνα
Η Βρετανία, αν και εγγυήτρια δύναμη, τα τελευταία χρόνια δεν διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξελίξεις στο κυπριακό, καθώς είχε διασφαλίσει την παρουσία των κυριάρχων βάσεων της. Μετά το Brexit φαίνεται να αναζητεί και πάλι αυτόνομο ρόλο στην ανατολική Μεσόγειο. Την περασμένη Πέμπτη ο Βρετανός υπουργός εξωτερικών Ντόμινικ Ράαμπ βρέθηκε στη Κύπρο πραγματοποιώντας επαφές τόσο στις ελεύθερες περιοχές όσο και στα κατεχόμενα. Στις δημόσιες τοποθετήσεις του απόφυγε κάθε αναφορά σε λύση διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας και επέμεινε στην επίδειξη ευελιξίας ώστε οι δύο πλευρές να καταλήξουν σε συμβιβασμό. Οι πληροφορίες από βρετανικές πηγές αναφέρουν ότι το Λονδίνο δεν θα έβλεπε αρνητικά μια συμφωνία για «χαλαρή» ή «αποκεντρωμένη» ομοσπονδία, κάτι που έχει προταθεί και από τον Κύπριο Πρόεδρο. Δηλαδή τα δύο συνιστώντα κρατίδια του ομόσπονδου κράτους να έχουν αυξημένες εξουσίες, όχι όμως κυριαρχία. Η μία κυριαρχία, η μία διεθνής προσωπικότητα και η μία ιθαγένεια θα αποτελούν τον συνεκτικό ιστό πάνω στον οποίο θα λειτουργεί το κράτος.
Αυτό που επεσήμανε είναι ότι μια ενδεχόμενη αποτυχία μετά από τόσα χρόνια συνομιλιών για την επίλυση του Κυπριακού δεν θα είναι θετική για κανέναν, στέλνοντας εμμέσως μήνυμα πως τίποτα δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο.
Σενάριο τουρκικής μπλόφας
Η Ελληνοκυπριακή πλευρά έχοντας καεί στον χυλό φυσάει και το γιαούρτι. Αν και λαμβάνεται σοβαρά υπό η πρόθεση της τουρκικής πλευράς να θέσει θέμα λύσης δύο κρατών στην άτυπη διάσκεψη 5+1, δεν αποκλείεται να υπάρξουν εκπλήξεις παρόμοιες με αυτές που είχε επιφυλάξει ο Ραούφ Ντενκτάς στις αρχές τις δεκαετίας του 2000. Τότε ο Τάσσος Παπαδόπουλος, θεωρώντας πως οι προτάσεις του ΟΗΕ για ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα, για χωριστά δημοψηφίσματα και επιδιαιτησία θα απορρίπτονταν από τον Ντενκτάς, τις αποδέχθηκε. Αποδοχή όμως παρά τις περί του αντιθέτου δηλώσεις, υπήρξε και από την τουρκική πλευρά με αποτέλεσμα να βρεθεί στριμωγμένη η Λευκωσία και να οδηγηθεί στην απόρριψη του σχεδίου Ανάν στο δημοψήφισμα του 2004.
Όπως ανέφεραν κυβερνητικές πηγές στη Λευκωσία, δεν αποκλείεται η τουρκική πλευρά να βρεθεί στην άτυπη διάσκεψη με θέσεις αποδοχής της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας ως δήθεν ένδειξη καλής θέλησης ώστε να ωθήσει στην άσκηση πιέσεων στην ελληνική πλευρά για περαιτέρω υποχωρήσεις, αποδεχόμενη την πολιτική ή την κυριαρχική ισότητα.
Παρομοίως, δεν μπορεί να αποκλειστεί υποχώρηση της Άγκυρας και του ψευδοκράτους, στα θέματα των γεωτρήσεων από τουρκικά σκάφη στη κυπριακή ΑΟΖ και στο θέμα του ανοίγματος της Αμμοχώστου. Για κάθε ενδεχόμενο η Λευκωσία έχει συγκεκριμένο σενάριο αντίδρασης ώστε να αποφύγει τον εγκλωβισμό.
ΜΟΕ πριν το τελικό βήμα
Ο Κύπριος Πρόεδρος, με επιστολή του στον ΓΓ του ΟΗΕ, έχει προτείνει συγκεκριμένα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, ώστε να δημιουργηθούν προϋποθέσεις επιτυχίας μιας τελικής διάσκεψης για επίλυση του Κυπριακού αν συμφωνηθεί ο οδικός χάρτης στο Greentree.
1. Να ανοίξει η περίκλειστη περιοχή της Αμμοχώστου (Βαρώσια) και να τεθεί υπό την επίβλεψη των Ηνωμένων Εθνών, ώστε να δοθεί η δυνατότητα επιστροφής όλων των νομίμων κατοίκων. Ως αντάλλαγμα να ξεκινήσει συζήτηση για την πραγματοποίηση νόμιμων πτήσεων από το αεροδρόμιο της Τύμπου στα κατεχόμενα, ε την προϋπόθεση ότι την αεροπορική κίνηση θα την ελέγχει η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας της Κυπριακής Δημοκρατίας
2. Να επιτραπεί το διεθνές εμπόριο από το λιμάνι της κατεχόμενης Αμμοχώστου υπό την ΕΕ και η Τουρκία να ανοίξει τα λιμάνια και τον εναέριο χώρο της για τα πλοία υπό κυπριακή σημαία και τις κυπριακές αεροπορικές εταιρείες.
3. Δικαίωμα αξιοποίησης από τους Τουρκοκύπριους, των εσόδων από το φυσικό αέριο, κατ΄ αναλογία πληθυσμού, πριν από την επίλυση του κυπριακού. Το αντάλλαγμα θα είναι ο καθορισμός ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου και Τουρκίας.
Τα ΜΟΕ που έχουν προταθεί από τον Κύπριο Πρόεδρο θεωρούνται από την Τουρκία ως προπέτασμα καπνού, καθώς γνωρίζει ότι δεν πρόκειται να γίνουν αποδεκτά και στόχο έχουν στην αξιοποίηση της πρότασης στο παιχνίδι αλληλοεπίρριψης ευθυνών μετά από ένα πιθανό ναυάγιο.
Ευνοϊκή συγκυρία
Διπλωματικοί κύκλοι στη Λευκωσία, εκτιμούν ότι η παρούσα χρονική περίοδος ίσως και να είναι η πλέον κατάλληλη για να γύρει η πλάστιγγα υπέρ της ελληνικής πλευράς, για μια σειρά από λόγους, οι οποίοι μπορούν να λειτουργήσουν ως μοχλοί πίεσης στην Άγκυρα.
Το γεγονός ότι Ελλάδα και Κύπρος είναι μέλη της ΕΕ, παρά τις παραφωνίες κάποιων κρατών μελών, αποτελεί παράγοντα που μπορεί να βοηθήσει ώστε η Άγκυρα να βάλει νερό στο κρασί της. Μπορεί η τακτική της επιβολής κυρώσεων, να μην απέδωσε, αλλά η πολιτική πίεση προς την Τουρκία παραμένει ισχυρή, σε μια περίοδο που η Άγκυρα δεν θέλει να κλείσει την πόρτα προς την Δύση, αν και γνωρίζει πως έχει χάσει το ευρωπαϊκό τραίνο. Η Τουρκία έχοντας αποτύχει να αναδειχθεί σε περιφερειακή δύναμη, με την οικονομία της να κλυδωνίζεται, αντιλαμβάνεται ότι έχει περισσότερο ανάγκη της ΕΕ, από ότι η ΕΕ την ίδια. Δεν είναι καθόλου τυχαίος ο μαραθώνιος επαφών του Μεβλούτ Τσαβούσογου στις ευρωπαϊκές προσπάθειες, αλλά και η προσέγγιση του Ταγίπ Ερντογάν με τις την ηγεσία της ΕΕκαι της Γαλλίας, παρά το ότι στο πρόσφατο παρελθόν έχουν ανταλλάξει βαριές κουβέντες.
Επίσης η εκλογή Τζο Μπάϊντεν είναι επίσης υποβοηθητική, καθώς οι ΗΠΑ δείχνουν διάθεση να ξαναμπούν στο παιχνίδι της άσκησης επιρροής στην ανατολική Μεσόγειο, μετά από μια περίοδο αναδίπλωσης που είχε επιλεγεί από τον Ντόναλτ Τραμπ. Παράλληλα, χωρίς να τρέφει κάποιος υπερβολικές προσδοκίες, εκτιμάται πως ο Τζο Μπαίντεν, με δεδομένες τις διαχρονικές καλές σχέσεις με Αθήνα και Λευκωσία, θα τηρήσει πιο ισορροπημένη στάση που ίσως λειτουργήσει υποβοηθητικά για μετατόπιση της Άγκυρας από τις ακραίες θέσεις της. Βεβαίως οι ΗΠΑ έχουν πολύ πιο σημαντικές διαφορές με την Τουρκία όπως είναι η προσέγγιση τους με την Ρωσία και η αποστασιοποίηση τους από το ΝΑΤΟ με την αγορά των πυραύλων S400
Σημαντικός παράγοντας θεωρείται και η σταδιακή απομόνωση της Τουρκίας από ισχυρα αραβικά κράτη, ενώ την ίδια ώρα Αθήνα και Λευκωσία ενισχύουν τις σχέσεις τους με όλα τα κράτη της περιοχής, λειτουργώντας ως γέφυρα επαφής με την ΕΕ, έχοντας την σαφή ενθάρρυνση των ΗΠΑ, που θεωρούν ότι μαζί με το Ισραήλ, αποτελούν τους σταθερούς στρατηγικούς εταίρους τους.
Αθήνα – Λευκωσία σε παράλληλη τροχιά
Θα ήταν τουλάχιστον αφέλεια, να πιστέψει κάποιος ότι θα μπορούσε να προσχωρήσει η λύση του Κυπριακού, χωρίς τουλάχιστον σημαντική βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, ή το αντίθετο. Συνεπώς η έναρξη διερευνητικών επαφών μεταξύ Αθηνών και Άγκυρας, αλλά και η αναδίπλωση της Τουρκίας στα θέματα που αφορούν τις έρευνες σε περιοχές που η Ελλάδα έχει καταστήσει σαφές ότι αποτελούν κόκκινη γραμμή σε σχέση με την άσκηση κυριαρχίας, δημιουργούν συγκρατημένη αισιοδοξία. Αύριο θα βρίσκεται στη Κύπρο ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, θέλοντας να συζητήσει με τον Πρόεδρο Αναστασιάδη, τα βήματα που πρέπει να γίνουν από κοινού ή εκ παραλλήλου, ώστε να μην υπάρξει αποδυνάμωση είτε στο ένα είτε στο άλλο μέτωπο με την Τουρκία.
Η ελληνική κυβέρνηση κατά πάγια τακτική και για λόγους αρχής σε ότι αφορά στο Κυπριακό αναγνωρίζει πως τον πρώτο λόγο έχει Λευκωσία. Ωστόσο δεν επιθυμεί κινήσεις που θα επηρεάζουν εμμέσως την άσκηση εξωτερική πολιτικής από την Αθήνα στα ελληνοτουρκικά. Οι συχνότατες επαφές των δύο υπουργών εξωτερικών, Ν. Δένδια και Ν. Χριστοδουλίδη, έχουν αποτρέψει τέτοιες καταστάσεις.
Τύποι και ουσία
Η Λευκωσία, όταν για πρώτη φορά είχε γίνει λόγος για σύγκλιση πενταμερούς διάσκεψης είχε εκφράσει την αντίθεση της καθώς η αναγνωρισμένη Κυπριακή Δημοκρατία θα συμμετείχε σε επίπεδο κοινότητας, όπως και οι Τουρκοκύπριοι. Παρά τις έντονες αντιδράσεις, το μοντέλο της διάσκεψη έγινε αποδεκτό με την δήλωση εκ μέρους του Κύπριου Προέδρου ότι εκπροσωπεί το αναγνωρισμένο κράτος και μετέχει ως Πρόεδρος του συνόλου του κυπριακού λαού. Αυτή η φόρμουλα ικανοποιούσε την ελληνική πλευρά, αλλά και την τουρκική η οποία με δική της δήλωση ξεκαθάρισε ότι αποδέχεται τον Κύπριο Πρόεδρο ως ηγέτη της ελληνοκυπριακής κοινότητας. Μπορεί αυτή η διευθέτηση να θεωρείται τυπικής φύσεως, αλλά στην πραγματικότητα είναι ουσιαστική, καθώς όλα τα μέρη της διάσκεψης πλην της Τουρκίας αναγνωρίζουν την κυπριακή Δημοκρατία ως το μόνο αναγνωρισμένο κράτος στη Κύπρο.
Το ίδιο θα ισχύσει και στην άτυπη διάσκεψη του Greentree, αν και τα κόμματα της αντιπολίτευσης στη Κύπρο, θεωρούν πως καταγράφεται υποχώρηση η οποία ενδεχομένως, αξιοποιείται από την Τουρκία για υποβάθμιση της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας.
