Από το σαρωτικό κύμα μειώσεων 15%-50% που επιφυλάσσει η εθνική ασφαλιστική μεταρρύθμιση Κατρούγκαλου σε 880.000 συνταξιούχους που παίρνουν σύνταξη πάνω από 1.000 ευρώ δεν γλιτώνουν ούτε οι χήρες, οι οποίες θα δουν άμεσα να περικόπτεται το ποσοστό που δικαιούνται επί της σύνταξης του θανόντος. Μάλιστα, ο υπουργός Εργασίας έχει δεχτεί εισηγήσεις να διακοπεί εντελώς η καταβολή συντάξεων χηρείας στα υψηλά εισοδήματα.
Βαρύτερο πλήγμα από τον επανυπολογισμό θα δεχτούν οι καταβαλλόμενες πολλαπλές συντάξεις, οι συντάξεις ΔΕΚΟ, τραπεζών, γιατρών και μηχανικών, αλλά και μεγάλες κατηγορίες συντάξεων του ΙΚΑ και του πρώην ΤΕΒΕ. Ειδικά οι ασφαλισμένοι πριν από το 1993 που δικαιούνται υψηλά ποσοστά αναπλήρωσης -σε αρκετές περιπτώσεις πάνω από το 100% του μισθού- θα υποστούν δραματικές μειώσεις – έως και 50% από το αρχικό ποσό που εισέπρατταν πριν από τις μνημονιακές περικοπές.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το συνολικό ποσοστό αναπλήρωσης για κύρια και επικουρική ήταν για τους εμποροϋπαλλήλους έως 120%, για τους ναυτιλιακούς πράκτορες 127%, για το μόνιμο προσωπικό της ΕΡΤ και τους υπαλλήλους των ασφαλιστικών ταμείων 115%, για τους τραπεζοϋπαλλήλους αλλά και τους υπαλλήλους των ΟΤΑ έως 120%. Βεβαίως οι περικοπές που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια έχουν ρίξει τα ποσοστά αυτά από 55% έως 85%. Ακόμα και σήμερα, όμως, το συνολικό ποσοστό αναπλήρωσης για κύρια και επικουρική είναι για τη ΔΕΗ 100% του μισθού και για τον ΟΤΕ και το ΙΚΑ 105%.
Η αναδρομική τιμωρία δεν θα αγγίξει τις χαμηλότερες συντάξεις κάτω από ένα όριο, ενώ το ποσοστό αναπλήρωσης θα είναι μικρότερο για τους υψηλόμισθους. Τα πρώτα μαθηματικά μοντέλα-δείγματα βάσει των οποίων θα υπολογιστεί το νέο μειωμένο ποσοστό αναπλήρωσης έχουν τεθεί υπόψη των τεχνικών κλιμακίων. Οι διαφορετικοί αλγόριθμοι που θα στοχεύουν στην πλήρη ποσοτικοποίηση των παρεμβάσεων στο συνταξιοδοτικό σύστημα θα οριστικοποιηθούν αυτή την εβδομάδα. Η εθνική αναλογιστική αρχή αναζητεί ακόμα το μοντέλο (μάλιστα το ονόμασε κοινωνικό συντελεστή!) που θα υπολογίζει την προκύπτουσα σύνταξη με βάση την αρχική σύνταξη, το ύψος του μισθού, τις εισφορές και τα έτη ασφάλισης, καθώς δεν υπάρχει χρόνος να επανυπολογιστούν 4.000.000 συντάξεις. Οι μειώσεις συντάξεων που θα αποφασιστούν βάσει του νέου ποσοστού αναπλήρωσης θα καλύψουν μνημονιακές δεσμεύσεις για περαιτέρω συρρίκνωση συνταξιοδοτικών δαπανών ύψους 900 εκατ. ευρώ για το 2016.
Αναπλήρωση από 55% έως 75%
Ετσι, κάτω από ένα όριο (θα κριθεί από την ποσοτικοποίηση αν θα είναι τα 1.000 ή τα 850 ευρώ) οι συντάξεις δεν θα πειραχτούν.
Στις υψηλότερες, το νέο ποσοστό αναπλήρωσης θα βασίζεται στον μισθό. Για μισθό 1.000 έως 1.500 ευρώ η αναπλήρωση (για κύρια και επικουρική) θα είναι 75%. Από 1.500 έως 2.000 θα είναι 65%. Πάνω από 2.000 θα είναι 55%.
Παρότι η ηγεσία του υπουργείου Εργασίας υποστηρίζει ότι οι μειώσεις που θα προκύψουν θα είναι ήπιες, στις υψηλότερες συντάξεις θα φτάνουν έως το 50%, καθώς θα υπολογίζονται στο αρχικό ποσό της σύνταξης πριν από τις μνημονιακές περικοπές.
Για παράδειγμα, με τη μείωση της αναπλήρωσης η σύνταξη που ξεπερνά τα 1.000 ευρώ θα μειωθεί στα 850 (-15%), αυτή των 1.400 θα κατέβει στα 1.050 (-25%), των 2.000 θα συρρικνωθεί στα 1.200 ευρώ (-40%) και των 2.500 ευρώ στα 1.250 ευρώ (-50%).
Το Συμβούλιο της Επικρατείας βάζει ευτυχώς φρένο στην ελεύθερη πτώση των συντάξεων, σημειώνοντας στην απόφασή του που έκρινε αντισυνταγματικές τις μειώσεις του 2012 ότι αυτές δεν πρέπει να υπερβαίνουν το 50% του αρχικού ποσού.
Η αλήθεια είναι ότι πολλές χαμηλές συντάξεις κάτω των 1.000 ευρώ έχουν υψηλά ποσοστά αναπλήρωσης. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η σύνταξη που χορηγεί το ΙΚΑ για τις μητέρες ανηλίκων με 5.500 ένσημα. Σήμερα παίρνουν 550 ευρώ, ενώ το αναλογικό μέρος της σύνταξής τους, δηλαδή αυτό που θα έπρεπε να πάρουν βάσει των εισφορών που έχουν καταβάλει, δεν υπερβαίνει τα 310 ευρώ. Κυβερνητικά στελέχη, ωστόσο, έχουν αποκλείσει το ενδεχόμενο να μειωθούν οι πρόωρες συντάξεις των μητέρων ανηλίκων.
Ψαλίδι στις πολυσυντάξεις και σε αυτές της χηρείας
Από τις ποινές μείωσης μέσω επανυπολογισμού δεν θα γλιτώσουν ούτε οι συντάξεις χηρείας, αν και θα αντιμετωπιστούν με διαφορετικό τρόπο, σύμφωνα με τον υπουργό Εργασίας. Στο υπουργείο μάλιστα υπάρχουν σκέψεις, ύστερα από μεταβατική περίοδο 1-2 ετών, να διακοπεί τελείως η απονομή νέων συντάξεων χηρείας σε δικαιούχους με υψηλά εισοδήματα. Η αλήθεια είναι ότι το απίστευτο φαινόμενο των 10 συντάξεων τροφοδοτείται κυρίως από γυναίκες συνταξιούχους του Δημοσίου, χήρες στρατιωτικών δικαστών, στρατιωτικών γιατρών και δημάρχων που εισπράττουν πάνω από 7 συντάξεις μηνιαίως. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι μία από τις 4 γυναίκες που λαμβάνει σήμερα 10 συντάξεις είναι συνταξιούχος Δημοσίου-χήρα στρατοδίκη, ενώ μία από τις 7 γυναίκες που παίρνουν 9 συντάξεις είναι συνταξιούχος νομικός, χήρα δικαστή. Σύμφωνα με τα στοιχεία του συστήματος «Ηλιος», 4 συνταξιούχοι παίρνουν 10 συντάξεις, 7 άτομα 9 συντάξεις, 52 άτομα 8 συντάξεις, 369 άτομα 7 συντάξεις και 4.760 άτομα 6 συντάξεις. Συμπερασματικά, από τα 278 άτομα που παίρνουν πάνω από 7 συντάξεις οι 244 είναι χήρες και μόνο 34 είναι άντρες. Η χορήγηση 10 συντάξεων μπορεί να είναι καθ’ όλα νόμιμη, καταδεικνύει όμως την πολυπλοκότητα, τις εξαιρέσεις και τις στρεβλώσεις που διέπουν ακόμα το ασφαλιστικό σύστημα. Αυτά τα ποσά, τα οποία στην προ μνημονίου εποχή συνολικά έφταναν από 3.500 έως 5.500 ευρώ τον μήνα, σήμερα έχουν μειωθεί δραματικά, καθώς έχουν τεθεί ως πλαφόν τα 3.680 ευρώ για τις συνολικές αποδοχές από συντάξεις.
Ειδικά για τις πολυσυνταξιούχους χηρείας, το υπουργείο Εργασίας εξετάζει δύο σενάρια περικοπής του ποσού:
α) να τεθεί χαμηλότερο πλαφόν στα 2.000 ευρώ.
β) να διαφοροποιηθεί το ποσοστό που δικαιούται ο επιζών επί της σύνταξης του θανόντος. Δηλαδή διαφορετικό ποσοστό θα εισπράττει το παιδί ανάλογα με το αν έχει δικό του εισόδημα από εργασία ή σύνταξη, ενώ ρόλο θα παίξουν το ύψος των αποδοχών και η ηλικία, π.χ. το 70% επί της σύνταξης του θανόντος μπορεί να γίνει 60%.
Τι θα γίνει με τους πολυσυνταξιούχους
Από τα παρακάτω παραδείγματα που παραθέτει ο δικηγόρος Διονύσης Ρίζος είναι εμφανές πόσο επιδεινώνεται η θέση των πολυσυνταξιούχων με μεσαίο ή υψηλό εισόδημα.
■ Χήρα που είναι συνταξιούχος του ΙΚΑ, ενώ ο σύζυγός της ήταν συνταξιούχος του Δημοσίου, λαμβάνει σήμερα μία κύρια σύνταξη από το ΙΚΑ από ίδιο δικαίωμα (μεικτό αρχικό ποσό 950 ευρώ), μία κύρια σύνταξη από το Δημόσιο, που είναι το 50% της σύνταξης λόγω θανάτου του συζύγου (μεικτό αρχικό ποσό 620 ευρώ), μία επικουρική σύνταξη από το ΕΤΕΑΜ (μεικτό αρχικό ποσό 395 ευρώ), άλλη μία επικουρική σύνταξη από το ΤΕΑΔΥ ξανά στο 50% της σύνταξης λόγω θανάτου του συζύγου (μεικτό αρχικό ποσό 175 ευρώ), καθώς και μέρισμα από το Μετοχικό (μεικτό αρχικό ποσό 210 ευρώ), ήτοι 5 παροχές συνολικά. Μετά τις μνημονιακές περικοπές τα ποσά που παίρνει για κάθε παροχή προ φόρου είναι, για παράδειγμα, Δημοσίου 527 ευρώ, για το ΕΤΕΑΜ 167 ευρώ, για το ΤΕΑΔΥ 142 ευρώ και για το Μετοχικό 135 ευρώ. Ετσι, από άθροισμα συντάξεων 2.350 ευρώ, σήμερα λαμβάνει 1.778,5 ευρώ προ φόρου και υγειονομικής περίθαλψης. Με τον επανυπολογισμό των συντάξεων με βάση τον «κοινωνικό αλγόριθμο» το συνολικό ποσό των συντάξεων που θα παίρνει προ φόρου και υγειονομικής περίθαλψης θα φτάνει περίπου στα 1.520 ευρώ.
■ Συνταξιούχος ιατρός του ΕΣΥ λαμβάνει σήμερα 4 συντάξεις, μία κύρια σύνταξη από το Δημόσιο (μεικτό αρχικό ποσό 2.150 ευρώ), μία κύρια σύνταξη από το ΕΤΑΑ-ΤΣΑΥ (μεικτό αρχικό ποσό 1.350 ευρώ), μία επικουρική σύναξη από το ΤΕΑΔΥ (μεικτό αρχικό ποσό 420 ευρώ) και μέρισμα από το ΜΤΠΥ (μεικτό αρχικό ποσό 290 ευρώ). Ο συγκεκριμένος συνταξιούχος, μετά τις μνημονιακές περικοπές, παίρνει από την κύρια σύνταξη του Δημοσίου 1.420 ευρώ προ φόρου και υγειονομικής περίθαλψης, από την κύρια σύναξη του ΕΤΑΑ-ΤΣΑΥ 948 ευρώ προ φόρου και υγειονομικής περίθαλψης, από το ΤΕΑΔΥ 196 ευρώ προ φόρου και από το Μετοχικό 175 ευρώ προ φόρου. Ετσι, από άθροισμα συντάξεων προ φόρου και υγειονομικής περίθαλψης που ήταν 4.210 ευρώ, τελικά λαμβάνει σήμερα 2.739 ευρώ προ φόρου και υγειονομικής περίθαλψης. Με τον επανυπολογισμό των συντάξεων με βάση τον «κοινωνικό αλγόριθμο» το ποσό συνολικά των συντάξεων που θα λαμβάνει προ φόρου και υγειονομικής περίθαλψης θα φτάνει στα 2.315,5 ευρώ.
Η «σημαία» του ΕΚΑΣ
Η ελληνική πλευρά προβάλλει ως «σημαία» τη διάσωση του ΕΚΑΣ στην προσπάθειά της να πείσει τους δανειστές ότι η εθνική ασφαλιστική μεταρρύθμιση αποτελεί ένα γενναιόδωρο ισοδύναμο έναντι των μέτρων του μνημονίου. Η πρώτη «νίκη», αν εγκριθεί η πρόταση, είναι να μη διακοπεί η χορήγησή του ΕΚΑΣ σε 70.000 «προνομιούχους» χαμηλοσυνταξιούχους (20% του συνόλου των δικαιούχων) τον Μάρτιο του 2016. Το υπουργείο Εργασίας σχεδιάζει να ενσωματώσει το επίδομα στη βασική σύνταξη των 390 ευρώ, η οποία θα αντιστοιχεί στο 60% του μέσου εισοδήματος. Ο πρωθυπουργός έχει διαμηνύσει ότι το τελικό σχέδιο που θα εγκριθεί θα περιλαμβάνει τεκμηριωμένες λύσεις και θα διασφαλίζει αξιοπρεπείς συντάξεις. Σε αυτό το πλαίσιο παραμένει εκκρεμές το θέμα των επικουρικών συντάξεων (πολλοί διαφωνούν με την άποψη του υπουργού Εργασίας για ενσωμάτωση της επικουρικής στην κύρια), ενώ έχει αποφασιστεί ο ΟΓΑ να παραμείνει αυτόνομο ταμείο.
Πάντως οι δανειστές εμφανίστηκαν επιφυλακτικοί σχετικά με την εθνική μεταρρύθμιση Κατρούγκαλου πριν δουν την ποσοτικοποίηση του σχεδίου. Η εξοικονόμηση δαπανών, η οποία πρέπει να προκύψει για να εγκρίνουν τα μέτρα από φέτος μέχρι το 2018, ανέρχεται στο 1,9% του ΑΕΠ ή περίπου σε 3,5 δισ. ευρώ.
Σύμφωνα με το υπουργείο, οι μνημονιακοί στόχοι εν πολλοίς έχουν καλυφθεί με την εισφορά 6% υπέρ υγείας στις συντάξεις και την αύξηση των ορίων ηλικίας. Σε ό,τι αφορά το άνοιγμα των 900 εκατ. ευρώ που απομένει, θα γίνει προσπάθεια, σύμφωνα με κύκλους του υπουργείου Εργασίας, να καλυφθεί όχι μόνο από τη μείωση των συντάξεων, αλλά και από την καταπολέμηση της εισφοροδιαφυγής, καθώς και από οικονομίες κλίμακας μετά την ενοποίηση των Ταμείων. Στελέχη της ασφάλισης έχουν προτείνει την πλήρη κατάργηση των τηλεφωνικών κέντρων των ασφαλιστικών ταμείων (τα οποία έτσι κι αλλιώς ποτέ δεν απαντούν).
Η αλληλογραφία θα είναι ηλεκτρονική και πληροφορίες θα δίνονται μέσω του site του Ταμείου. Τα ηλικιωμένα άτομα που δεν είναι εξοικειωμένα με την τεχνολογία θα ενημερώνονται με τη βοήθεια των υπαλλήλων των ΚΕΠ. Αυτές οι ιδέες είναι αντιγραφή καλών πρακτικών που εφαρμόστηκαν κατά τις συγχωνεύσεις ασφαλιστικών φορέων σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το μέλος της επιτροπής σοφών, καθηγητής Κωνσταντίνος Κρεμαλής, που θα παίξει κεντρικό ρόλο στη σύνταξη του τελικού σχεδίου νόμου, ήταν υπεύθυνος για τη συλλογή καλών πρακτικών στην αλλοδαπή. Είναι ο άνθρωπος που μελέτησε πρώτος τα αποτελέσματα εφαρμογής του μοντέλου καθορισμένων εισφορών στη Σουηδία, στην Ιταλία, στη Λετονία και το Κιργιστάν.
