Συντάξεις μόνο για όσους βρίσκονται κοντά στο κατώφλι της φτώχειας θα καταβάλλει το προτεινόμενο συνταξιοδοτικό σύστημα που εξοντώνει τους μελλοντικούς συνταξιούχους και τιμωρεί τους σημερινούς που γλίτωσαν από τις παλιότερες μεταρρυθμίσεις. Το ανάμεικτο υβριδικό μοντέλο που εφαρμόστηκε στο… Κιργιστάν (χώρα της Κεντρικής Ασίας, δίπλα στο Καζακστάν) ισοπεδώνει μεσαίους και υψηλούς μισθούς, έτη ασφάλισης και υψηλές εισφορές που έχουν ήδη καταβληθεί. Ο υπουργός Εργασίας Γιώργος Κατρούγκαλος παραδέχεται ότι μόνο τα πολύ χαμηλά εισοδήματα μπορούν πλέον να προστατευτούν καταδικάζοντας τους «υψηλόμισθους» σε ποινή χαμηλότερης σύνταξης.
Το απίστευτο είναι ότι, σύμφωνα με μέλη της επιτροπής σοφών, «υψηλόμισθος» θεωρείται ο αμειβόμενος με 1.200 ευρώ και το κατώφλι της φτώχειας προσδιορίζεται στα 4.320 ευρώ ετήσιο ατομικό εισόδημα (360 μηνιαίως) και 8.640 ευρώ οικογενειακό.
Την ίδια ώρα για λόγους ισότητας, για να μην πληρώνει πάντα τον λογαριασμό η επόμενη γενιά, θα «σφαγιαστούν» 930.000 συντάξεις άνω των 1.000 ευρώ (σύνολο κύριας και επικουρικής) ελλείψει ισοδύναμων, με στόχο αφενός την εξοικονόμηση συνταξιοδοτικής δαπάνης ύψους τουλάχιστον 700 εκατ. ευρώ εντός του 2016, αφετέρου τη νομιμοποίηση των περικοπών που κρίθηκαν ως αντισυνταγματικές από το ΣτΕ. Οι περικοπές στις συντάξεις που βαφτίστηκαν «ανακαθορισμός» με βάση τον νόμο Σιούφα του 1992 και χαμηλότερο ποσοστό αναπλήρωσης θα κυμανθούν από 15% έως 33%, καθώς ο επανυπολογισμός θα γίνει στα αρχικά ποσά πριν από τις μνημονιακές περικοπές.
Πολυπληθείς κατηγορίες συνταξιούχων που συνταξιοδοτήθηκαν με 35ετία και ποσοστό αναπλήρωσης 70% θα υποστούν νέο επαχθέστερο υπολογισμό με ποσοστό αναπλήρωσης 50%-55% για το σύνολο της κύριας και επικουρικής σύνταξης. Ειδικοί της ασφάλισης υπολογίζουν ότι οι νέες συντάξεις στην πλειονότητά τους θα φτάνουν το πολύ στα 1.000 ευρώ (σύνολο κύριας και επικουρικής), ενώ οι συνταξιούχοι θα χάσουν από μία έως τρεις συντάξεις ετησίως. Ετσι, για παράδειγμα, ένας συνταξιούχος των 1.300 ευρώ (σύνολο κύριας και επικουρικής) θα έχει ετήσια απώλεια 3.900 ευρώ (μείωση 25%). Δηλαδή θα χάσει τρεις συντάξεις ενώ προσδοκούσε να ανακτήσει τη χαμένη 13η σύνταξη. Σύμφωνα με το νέο σύστημα, θα ισχύσει ενιαίος τρόπος υπολογισμού της σύνταξης (βασική και αναλογική) με ποσοστό αναπλήρωσης που θα καθοριστεί με αναλογιστική μελέτη για παλιούς και νέους που συνταξιοδοτούνται από την 1η Σεπτεμβρίου 2015 ανεξαρτήτως Ταμείου και χρόνου κατά τον οποίο έχουν θεμελιώσει συνταξιοδοτικό δικαίωμα (είτε μέχρι τις 31/12/2014 είτε μετά την 1/1/2015).
| Μεγάλοι χαμένοι όσοι πλήρωναν υψηλές εισφορές όπως οι υπάλληλοι ΟΤΕ, ΔΕΗ, οι έμποροι και οι μηχανικοί – Αν βιοτέχνης με 35 χρόνια ασφάλιση παίρνει σήμερα 1.400 ευρώ (από 2.200 πριν από τις περικοπές), με τον νέο τρόπο υπολογισμού θα χάσει 100 ευρώ |
Το ποσοστό αναπλήρωσης του συντάξιμου μισθού θα είναι κυμαινόμενο, μεγαλύτερο για τους χαμηλόμισθους και μικρότερο για τους υψηλόμισθους. Στο εξής, το ποσοστό αναπλήρωσης θα συνδέεται με το εισόδημα και, κατ’ εκτίμηση του καθηγητή Μιλτιάδη Νεκτάριου, μέλους της επιτροπής, θα κυμαίνεται για την κύρια σύνταξη μεταξύ 45%-55%, από 65% που είναι σήμερα.
Την πρόταση επέκρινε και ο ΣΕΒ σχολιάζοντας ότι πολιτικές που εστιάζουν σε περικοπές μόνο των υψηλότερων συντάξεων -των οποίων οι δικαιούχοι έχουν καταβάλει και τις μεγαλύτερες εισφορές- αποδομούν την αρχή της συνταξιοδοτικής δικαιοσύνης. Μεγάλοι χαμένοι της πρωτόγνωρης ανατροπής είναι όσοι πλήρωναν υψηλές εισφορές, όπως οι υπάλληλοι ΟΤΕ, ΔΕΗ, οι έμποροι και οι μηχανικοί. Ετσι, για παράδειγμα, βιοτέχνης με 35 χρόνια ασφάλιση που παίρνει σύνταξη 1.400 ευρώ (2.200 πριν από τις περικοπές), με τον νέο τρόπο υπολογισμού θα χάσει 100 ευρώ. Επίσης, υπάλληλος ΔΕΚΟ που εισπράττει 1.250 ευρώ (1.900 πριν από τις περικοπές) θα δει τη σύνταξή του να μειώνεται στα 1.050 ευρώ. (Ενδεικτικά παραδείγματα μειώσεων συντάξεων παραθέτει ο δικηγόρος Διονύσης Ρίζος στον παρακάτω πίνακα.) Ο επανυπολογισμός των συντάξεων, σύμφωνα με την κυρία Αθηνά Πετρόγλου, μέλος της επιτροπής σοφών, δεν προσκρούει σε διατάξεις του Συντάγματος εφόσον σέβεται τις αρχές της ισότητας της συμμετοχής στα δημόσια βάρη και της κοινωνικής αλληλεγγύης, υπό την προϋπόθεση ότι η σύνταξη μετά τις μειώσεις εξασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση.
Η νέα σύνταξη-λάστιχο Εξίσωση με άγνωστο X θα είναι η σύνταξη-λάστιχο που θα προκύψει βάσει του πορίσματος της επιτροπής σοφών, καθώς θα εξαρτάται όχι μόνο από το εισόδημα, αλλά και από τα μέλη της οικογένειας (οικογενειακό εισόδημα), το προσδόκιμο ζωής, το ποσοστό αναπροσαρμογής των συντάξεων και από αυτόματους σταθεροποιητές σε περίπτωση αρνητικών οικονομικών εξελίξεων οι οποίοι θα οδηγούν σε αυτόματες μειώσεις συντάξεων. Στο κείμενο των σοφών καταγράφονται οι διαφωνίες των μελών της επιτροπής που κάνουν λόγο για ένα σύστημα που μεταβιβάζει ένα σημαντικό βάρος από το κράτος στον ίδιο τον πολίτη, με το τελικό ποσό της σύνταξης να είναι αβέβαιο. Το νέο συνταξιοδοτικό σύστημα που προτείνει η επιτροπή βασίζεται στις εισφορές του ασφαλισμένου (αναλογική σύνταξη) τακτοποιημένες σε ατομικές μερίδες, με βάση κανόνες νοητής κεφαλαιοποίησης, συν τη βασική σύνταξη των 360 ευρώ που θα χορηγείται στα 67. Τη βασική σύνταξη, σύμφωνα με το πόρισμα , δικαιούνται μόνο όσοι διαβιούν στα όρια της φτώχειας αφού θα χορηγείται με βάση εισοδηματικά κριτήρια. Δηλαδή θα λαμβάνεται υπόψη το ατομικό και οικογενειακό εισόδημα αλλά και εισοδήματα από ενοίκια, μερίσματα, επενδύσεις και καταθέσεις. Για παράδειγμα, η βασική σύνταξη-λάστιχο θα μειώνεται προοδευτικά όταν αυξάνει η αναλογική ή το ατομικό και οικογενειακό εισόδημα του δικαιούχου. Οι «έχοντες» δεν θα δικαιούνται καθόλου σύνταξη από το κράτος παρά μόνο το ποσό που συγκέντρωσαν στον ατομικό τους κουμπαρά από τις εισφορές.
Ο κ. Γιώργος Κατρούγκαλος διαμηνύει σε όλους τους τόνους ότι η έκθεση της επιτροπής σοφών είναι «μια τεχνοκρατική πρόταση, εκκίνηση δημόσιου διαλόγου» και προφανώς η κυβερνητική πολιτική δεν πρόκειται να καθοριστεί από αυτή. Ειδικότερα, ο ίδιος έχει διαφωνήσει με τη θέσπιση εισοδηματικών κριτηρίων και δήλωσε ότι η συγκεκριμένη πρόταση δεν θα συμπεριληφθεί στο τελικό νομοσχέδιο που θα κατατεθεί στη Βουλή τον Νοέμβριο. Από τη μεταρρύθμιση θα εξοικονομηθούν τα 741,6 εκατ. ευρώ που έχουν εγγραφεί στο προσχέδιο του κρατικού προϋπολογισμού.
| Τρεις συντάξεις χάνει ένας συνταξιούχος των 1.300 ευρώ (κύρια – επικουρική) καθώς ενώ προσδοκούσε να ανακτήσει τη χαμένη 13η σύνταξη, θα έχει ετήσια απώλεια 3.900 ευρώ (μείωση 25%) |
Εικονικές ατομικές μερίδες Πώς θα λειτουργεί πρακτικά το σύστημα; Οι εργαζόμενοι θα συσσωρεύουν σε εικονικές ατομικές μερίδες τις εισφορές όλου του εργασιακού τους βίου και αυτές θα τοκίζονται με εικονικό επιτόκιο καθορισμένο από το κράτος. Το τελικό ποσό της σύνταξης δεν θα είναι σταθερό, αλλά θα κυμαίνεται ανάλογα με το προσδόκιμο ζωής και το ποσοστό αναπροσαρμογής των συντάξεων. Παράλληλα δίνεται η δυνατότητα συμπληρωματικών παροχών από επαγγελματικά ταμεία και ιδιωτική ασφάλιση με φορολογικά κίνητρα. Αυτό σημαίνει ότι οι… υψηλόμισθοι των 1.200 ευρώ θα πρέπει να καταβάλλουν το 10% του μισθού τους κάθε μήνα για να πληρώνουν ιδιωτική ασφάλιση ή το επαγγελματικό ταμείο προκειμένου να έχουν μια αξιοπρεπή σύνταξη. Το σύστημα θα προβλέπει αυτόματο μηχανισμό περικοπών αν υπάρχουν ελλείμματα, ενώ προτείνεται να δημιουργηθεί νέος κουμπαράς τύπου ΑΚΑΓΕ ο οποίος θα αντλεί πόρους από εισφορές που θα επιβληθούν στις τραπεζικές συναλλαγές, στη μεγάλη περιουσία και τους υψηλόμισθους προκειμένου να υπάρξει ένα αποθεματικό που θα υποστηρίζει το νέο σύστημα κυρίως κατά τη μεταβατική περίοδο, από το 2016 έως το 2050. Δεν έχουν, πάντως, καθοριστεί τα όρια εισοδήματος, κινητής και ακίνητης περιουσίας, πάνω από τα οποία θα επιβάλλεται ο φόρος πλούτου για τις συντάξεις.
Το σύστημα καθορισμένων εισφορών με νοητή κεφαλαιοποίηση έχει ήδη εφαρμοστεί στην Ιταλία, στη Σουηδία, στη Λετονία, στο Κιργιστάν και την Πολωνία. Στόχος του υπουργού Εργασίας είναι να παρουσιάσει στους δανειστές τη μεταρρύθμιση ως γενικό, εναλλακτικό ισοδύναμο στις μνημονιακές δεσμεύσεις. Οι θεσμοί, που μιλούν μόνο τη γλώσσα των αριθμών, θα ανοίξουν τα χαρτιά τους όταν ολοκληρωθεί η ποσοτικοποίηση των στόχων, για την οποία έχει ζητηθεί τεχνική βοήθεια από την Ε.Ε., το ΔΝΤ και τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας.
Ενδεικτικό της εμμονής των δανειστών ακόμα και σε μικρότερης αξίας θέματα που αποτελούν ωστόσο δεσμεύσεις είναι ότι επέστρεψαν τους πίνακες με τη σταδιακή αύξηση των ορίων ηλικίας προκειμένου να συμπεριληφθεί και η σταδιακή αύξηση των ετών ασφάλισης στα 40 χρόνια (προαπαιτούμενο).
Διαφωνίες στην επιτροπή για το ενιαίο ταμείο Σκοπός της επιτροπής σοφών αλλά και των δανειστών είναι να δημιουργηθεί ένα Ταμείο μαμούθ για όλους (ΙΚΑ), στο οποίο θα ενοποιηθούν διοικητικά όλοι οι φορείς κύριας, επικουρικής ασφάλισης και εφάπαξ παροχών. Μέλη της επιτροπής που εξέφρασαν τη διαφωνία τους τόνισαν ότι η ενοποίηση Ταμείων με διαφορετικό επίπεδο βιωσιμότητας εμπεριέχει σοβαρούς κινδύνους για τους ασφαλισμένους των υγιών φορέων, εφόσον βέβαια υπάρχουν ακόμη τέτοιοι.
Τα ποσοστά εισφορών και η βάση υπολογισμού των παροχών θα είναι ενιαία, με μόνη διάκριση αυτή σε μισθωτούς και αυτοτελώς απασχολούμενους.
Οσον αφορά στις εισφορές:
1. Δεν αποκλείεται να κυμαίνονται ανάλογα με το ύψος του εισοδήματος, προκειμένου μέρος από τις κρατήσεις των υψηλόμισθων να χρηματοδοτεί είτε το έλλειμμα του συστήματος, είτε τις παροχές αυτών που για συγκεκριμένους λόγους δεν εισφέρουν στο σύστημα (π.χ. ανεργία).
2. Θα υπολογίζονται επί του φορολογητέου εισοδήματος και θα εισπράττονται μέσω της Εφορίας.
3. Κατ’ εκτίμηση του καθηγητή Μιλτιάδη Νεκτάριου, θα είναι πολύ χαμηλότερες από 26% για τις επόμενες γενιές.
4. Για τους αυτοαπασχολούμενους προτείνεται οι εισφορές να προσδιορίζονται ανάλογα με τον τζίρο τους.
Ειδικά για τον ΟΓΑ: Προτείνεται να καταργηθεί πιο γρήγορα (το 2020 από το 2026 που προβλέπεται) η βασική σύνταξη που έχει καθαρά προνοιακό χαρακτήρα και να αυξηθούν οι εισφορές μέχρι και 40% ή να αντιστραφεί η αναλογία τους (από 7% αγρότες και 14% κράτος σε 14% αγρότες και 7% κράτος) με βελτίωση της κύριας σύνταξης. Ανησυχία προκαλεί η παντελής απουσία προτάσεων για τη συνταξιοδότηση αναπήρων, χηρών και όσων εργάζονται σε βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλματα, εντάσσοντας αυτές τις κατηγορίες στον ενιαίο κανόνα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι, αν κάποιος βγει στη σύνταξη με ελάχιστα χρόνια ασφάλισης στο νέο σύστημα, το ποσό που θα πάρει -αν δεν ληφθεί μέριμνα- θα κυμανθεί στα 250-400 ευρώ.
Ανεργοι – ασθενείς: Η επιτροπή σοφών επέδειξε κοινωνική ευαισθησία, προτείνοντας τη δημιουργία προστατευτικού πλέγματος για τους αδύναμους κρίκους τους συστήματος, απαραίτητου στην παρούσα κατάσταση της αγοράς εργασίας, όπου σαρώνει η ανεργία ενώ πληθαίνουν οι απλήρωτοι εργαζόμενοι. Η επιτροπή σημειώνει ότι σε περίπτωση που για κοινωνικούς λόγους, όπως η ασθένεια, η ανεργία, η αποχή από την εργασία λόγω φροντίδας μελών οικογένειας, ή για τυπικές μορφές απασχόλησης ο ασφαλισμένος δεν μπορεί να καταβάλλει εισφορές με τις οποίες θα πιστώνεται ο εικονικός λογαριασμός του, τότε το κράτος θα καταβάλλει αυτό τις εισφορές για να προστατεύσει τον εργαζόμενο.
