Το παράδειγμα του «Εποπτικού Συμβουλίου» (“Oversight Board”) του Facebook
Σε παράδοσή του, προς τους φοιτητές της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών -στο πεδίο του Μαθήματος Σύνθεση Δημόσιου Δικαίου- με θέμα «Νεοπαγείς κανόνες ελέγχου των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης: Ένα φαινόμενο ρυθμιστικής παρέμβασης της Κοινωνίας των Πολιτών στο πλαίσιο της Παγκοσμιοποίησης», ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας και Επίτιμος Καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ κ. Προκόπιος Παυλόπουλος επισήμανε, μεταξύ άλλων, και τα εξής:
«Για αρκετές δεκαετίες -και με αφετηρία τα χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο- η Παγκοσμιοποίηση αποτελούσε αντικείμενο μελέτης και ανάλυσης σχεδόν αποκλειστικώς στο οικονομικό πεδίο. Και σε πολύ γενικές, βεβαίως, γραμμές αυτή η Παγκοσμιοποίηση μπορεί να περιγραφεί ως η λόγω της φύσης του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος, σε συνδυασμό με την σύγχρονη εξέλιξη της Τεχνολογίας, εντεινόμενη οικονομική αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση, σε παγκόσμια κλίμακα, Κρατών και των κοινωνιών τους, μέσω του ραγδαίως αυξανόμενου όγκου -και της αντίστοιχης διεύρυνσης της πολυμορφίας- των διεθνών συναλλαγών με αντικείμενο αγαθά και υπηρεσίες, κατ’ εξοχήν δε με αντικείμενο την ελεύθερη ροή κεφαλαίων διεθνώς.
Α. Σήμερα όμως η Παγκοσμιοποίηση σηματοδοτεί, πλέον, ένα πολύ περισσότερο εκτεταμένο και εξαιρετικά περίπλοκο σύμπλεγμα σχέσεων και φαινομένων, που αφορά, ουσιαστικώς, το σύνολο της κοινωνικής ζωής. Και σε αυτό έχει συμβάλει, με καθοριστικό τρόπο, η μετά την εποχή των Βιομηχανικών Επαναστάσεων «έκρηξη» της Τεχνολογικής Επανάστασης, οι επιπτώσεις της οποίας, κατά γενική ομολογία, γίνονται αισθητές επίσης στο σύνολο της κοινωνικής ζωής. Μια από τις πιο χαρακτηριστικές πτυχές της σύγχρονης Παγκοσμιοποίησης υπό την κατά τ’ ανωτέρω, διευρυμένη, εκδοχή της είναι και εκείνη, η οποία σχετίζεται με την πολυπρισματική δράση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (Social Media). Διότι αποτελεί γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, με πανίσχυρο «εφαλτήριο» το Διαδίκτυο, έχουν αποβεί απείρως ισχυρότερα των κλασικών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, ως προς την διάδοση της πληροφορίας και την ανταλλαγή ειδήσεων και απόψεων σε όλα, ανεξαιρέτως, τα κοινωνικά στρώματα, ανεξαρτήτως ηλικίας ή οικονομικής δύναμης. Προς αυτή την κατεύθυνση εντυπωσιακή είναι η συμβολή και της ταχύτητας της διάδοσης της πληροφορίας και της είδησης, ασυγκρίτως μεγαλύτερης εκείνης που παρατηρείται στο πεδίο των κλασικών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.
Β. Όπως είναι ευνόητο, σύμφωνα με τα προαναφερόμενα χαρακτηριστικά τους τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης αποτελούν, μεταξύ άλλων, και ένα από τα πιο αποτελεσματικά μέσα που διαθέτει καθένας -και πάλι ανεξαρτήτως ηλικίας και οικονομικής δύναμης- για την άσκηση και του θεμελιώδους δικαιώματος Ελευθερίας της Έκφρασης, υπό την ευρύτατη έννοιά του και τον συνδυασμό του με άλλα συναφή δικαιώματα, στο γενικότερο πλαίσιο του σεβασμού και της προστασίας της αξίας του Ανθρώπου και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς του. Άσκηση που, όπως είναι εξίσου ευνόητο, δεν γνωρίζει σύνορα και μπορεί να διατρέξει τον Πλανήτη, από την μιαν άκρη του στην άλλη. Ως προς τούτο, εμβληματικό ρόλο διαδραματίζουν οι μεγάλες σύγχρονες «πλατφόρμες» Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης παγκόσμιας εμβέλειας, με άκρως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα το Facebook.
Γ. Η ειδική αναφορά στο Facebook, για τις ανάγκες αυτής της ανάλυσης, δικαιολογείται ιδίως από τα εξής: Όσο τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης εξελίσσονται και αποκτούν αδιανόητες, ως πριν λίγα χρόνια, δυνατότητες σε ό,τι αφορά και την άσκηση του δικαιώματος Ελευθερίας της Έκφρασης, υπό την προμνημονευόμενη διευκρίνιση του περιεχομένου του, άλλο τόσο εντείνεται ο σκεπτικισμός ως προς τα όρια τα οποία πρέπει να τεθούν, προκειμένου ν’ αποφεύγονται οι επώδυνες επιπτώσεις της, υπό την ευρεία του όρου έννοια, καταχρηστικής άσκησής του. Και το Facebook φαίνεται να είναι η πρώτη μεγάλη «πλατφόρμα» Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, η οποία κινείται ήδη προς μια τέτοια κατεύθυνση, ιδρύοντας ένα είδος «Εποπτικού Συμβουλίου», το «Oversight Board», με στόχο την κατά το δυνατόν αποφυγή κραυγαλέων φαινομένων καταχρηστικής άσκησης του υπό τις ανωτέρω διαστάσεις δικαιώματος Ελευθερίας της Έκφρασης, μέσω της χρήσης της «πλατφόρμας» του.
Δ. Μέσω της δημιουργίας του «Oversight Board», ως «Εποπτικού Συμβουλίου» με οιονεί «δικαιοδοτικές» αρμοδιότητες για την λειτουργία και δραστηριοποίηση της «πλατφόρμας» του Facebook, ως Μέσου Κοινωνικής Δικτύωσης, αναδύεται μιας μορφής «συνταγματισμός», προερχόμενος αυτή την φορά όχι από την Πολιτική Κοινωνία -όπως π.χ. ο «συνταγματισμός», αναφορικά με τα δικαιώματα του Ανθρώπου, σ’ εθνικό επίπεδο και σε υπερεθνικό, με βάση ιδίως τους κανόνες του Διεθνούς και του Ευρωπαϊκού Δικαίου- αλλ’ από την Κοινωνία των Πολιτών. Πρόκειται, σε γενικές βεβαίως γραμμές, για μια μορφή «συνταγματισμού bypass», ήτοι «παρακαμπτήριου συνταγματισμού», σε σχέση με τους κλασικούς κανόνες προστασίας των δικαιωμάτων του Ανθρώπου από τα επιμέρους Συντάγματα και, extra muros, από το lato sensu Διεθνές και το Ευρωπαϊκό Δίκαιο, για να μείνουμε στα δεδομένα της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας δυτικού τύπου.
Ε. Αυτός ο «συνταγματισμός», ο οποίος επειδή εκπορεύεται από την Κοινωνία των Πολιτών έχει χαρακτηρισθεί, προσφάτως, ως «κοινωνιακός συνταγματισμός» -«societal constitutionalism»- μπορεί να γίνει αποδεκτός, στο πλαίσιο της σύγχρονης Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας και του Κράτους Δικαίου που εγγυώνται θεσμικώς τα Θεμελιώδη Δικαιώματα του Ανθρώπου σ’ εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο, μόνον ως «συμπληρωματικός» του «συνταγματισμού» της Πολιτικής Κοινωνίας, κατά τα προλεχθέντα. Και μάλιστα «συπληρωματικός» υπό διπλή έννοια, ως προς τα όργανα παρέμβασης εντός του πεδίου του, όπως είναι το «Oversight Board» του Facebook: Ήτοι πρώτον, υπό την έννοια ότι δεν μπορεί, μέσω της ανεξέλεγκτης επέκτασής του, να καταστεί κανόνας -ιδίως σε συνδυασμό με τους αντίστοιχους, μη κρατικής προέλευσης, κανόνες των φορέων της Οικονομικής Παγκοσμιοποίησης, σύμφωνα με όσα προηγουμένως εκτέθηκαν- περιθωριοποιώντας, κατ’ ουσία, το ως άνω θεσμικό πλαίσιο προστασίας των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που διαμορφώνει εξελικτικώς η Πολιτική Κοινωνία. Και, δεύτερον, υπό την έννοια ότι οι ρυθμιστικές του παρεμβάσεις δεν είναι επιτρεπτό να έρχονται, αμέσως ή εμμέσως, σε σύγκρουση με τους κανόνες που οριοθετούν το προαναφερόμενο θεσμικό πλαίσιο προστασίας των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου της Πολιτικής Κοινωνίας.
ΣΤ. Ακριβέστερα, αυτές οι ρυθμιστικές παρεμβάσεις είναι ανεκτές μόνον όταν λειτουργούν, σε σχέση με το ως άνω θεσμικό πλαίσιο, secundum legem ή, το πολύ, praeter legem, βεβαίως υπό τον απαράβατο όρο ότι τούτο δεν υποκρύπτει, αμέσως ή έστω και εμμέσως, πρακτικές contra legem. Επειδή ο κατά τ’ ανωτέρω «συνταγματισμός» της Κοινωνίας των Πολιτών μπορεί να γίνει δεκτός μόνον ως «συμπληρωματικός», και δη υπό την προαναφερόμενη διπλή έννοια, τα κάθε είδους όργανα παραγωγής και εφαρμογής των αντίστοιχων ρυθμιστικών παρεμβάσεων πρέπει να τελούν υπό τον πλήρη έλεγχο των κατά περίπτωση αρμόδιων δικαιοδοτικών οργάνων, σ’ εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο, ως προς το αν και κατά πόσον η όλη «δικαιοδοτική» δράση τους είναι σύμφωνη με τους ισχύοντες κανόνες, κατά περίπτωση, είτε του οικείου εθνικού δικαίου είτε του Διεθνούς και του Ευρωπαϊκού Δικαίου.
Κάνοντας αναγωγή στα δεδομένα του Facebook, το «Oversight Board», στο μέτρο που λειτουργεί με την μορφή «Εποπτικού Συμβουλίου» του Facebook, ασκώντας ενός είδους «δικαιοδοτική» αρμοδιότητα, δραστηριοποιείται ανεκτώς μόνον όταν οι αποφάσεις του -και κατά τους κανόνες, τους οποίους χρησιμοποιεί στην μείζονα πρόταση των συλλογισμών του και κατά την ερμηνεία και εφαρμογή τους στην πράξη, δηλαδή όταν διαμορφώνει την ελάσσονα πρόταση κατά το συμπέρασμά του, για να εκδώσει τελικώς το πόρισμά του- υπόκεινται πλήρως στον έλεγχο των κατά περίπτωση αρμόδιων δικαιοδοτικών οργάνων της Πολιτικής Κοινωνίας, σ’ εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο. Ήτοι των αρμόδιων δικαιοδοτικών οργάνων είτε του εθνικού δικαίου είτε του, lato sensu, Διεθνούς Δικαίου καθώς και του Ευρωπαϊκού Δικαίου.
