Tα δραματικά συμπεράσματα μελέτης μεγάλης πολυεθνικής εταιρείας συμβούλων για όλους τους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής της χώρας.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις της μειωμένης ρευστότητας (capital controls) στην οικονομία και ποιοι θα υποφέρουν περισσότερο;
■ Ελλείψεις αγαθών.
■ Μη ή μερική καταβολή μισθών και συντάξεων.
■ Μερική λειτουργία του κοινωνικού κράτους.
■ Μεγάλη εξασθένηση των μεσαίων και μικρών επιχειρήσεων.
■ Αύξηση της ανεργίας.
■ Προβλήματα εθνικής και εσωτερικής ασφαλείας.
■ Η εξάντληση του περιορισμένου αποθέματος μετρητών των τραπεζών μπορεί να οδηγήσει σε «ξαφνικό θάνατο» συνολικά την οικονομία.
■ Η απώλεια εισοδήματος αλλά και η αποδυνάμωση του κοινωνικού κράτους μαζί με τις ελλείψεις αγαθών θα έχουν δυσανάλογες επιπτώσεις στα χαμηλά οικονομικά στρώματα.
Τι είναι πιθανό να συμβεί στην οικονομία κάτω από συνθήκες παρατεταμένης περιορισμένης ρευστότητας;
■ Ελλείψεις εισαγόμενων αλλά και τοπικά παραγόμενων αγαθών.
■ Μείωση της τοπικής παραγωγής, και των εξαγωγών, αύξηση της ήδη τεράστιας ανεργίας.
■ Αύξηση της μαύρης οικονομίας με συναλλαγές εκτός τραπεζικού συστήματος.
■ Μηδενισμός επενδύσεων, εσωτερικών και εξωτερικών.
■ Αδυναμία αναβάθμισης προϊόντων και υπηρεσιών, marketing και συνεπακόλουθη αποδυνάμωση της ανταγωνιστικότητας.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις της αποκοπής της Ελλάδας από τις διεθνείς αγορές με το κλείσιμο των τραπεζών;
■ Μείωση των εισπράξεων από τον τουρισμό και τις εξαγωγές, καθώς οι πελάτες διστάζουν να στείλουν χρήματα σε ελληνικές τράπεζες.
■ Μείωση των εσόδων του τουρισμού λόγω δυσκολίας χρήσης πιστωτικών καρτών.
■ Μείωση εισαγωγών πρώτων υλών με άμεση επίπτωση στην παραγωγή λόγω της καθυστέρησης εξαγωγής χρημάτων.
■ Οι ελλείψεις των βασικών αγαθών θα έχουν επίπτωση στο τουριστικό προϊόν (ακυρώσεις, τιμές).
Πόσο ισχυρή θα είναι η χώρα αν η σημερινή κατάσταση συνεχιστεί και απομακρυνθεί από την Ευρώπη;
■ Οι Ενοπλες Δυνάμεις θα υποφέρουν στο φρόνημα και ο εξοπλισμός τους από απουσία συντήρησης. Η τροφοδότησή τους με πυρομαχικά και εφόδια θα είναι έντονα ελλειμματική.
■ Η Αστυνομία, το Λιμενικό και η Πυροσβεστική θα υποστούν μείωση των δυνατοτήτων αντίδρασης για παρόμοιους λόγους με τις Ενοπλες Δυνάμεις.
■ Η χώρα θα έχει δυσκολίες αντιμετώπισης και χειρισμού εξωτερικών επιβουλών στο Αιγαίο και τα βόρεια σύνορα.
■ Η χώρα δεν θα μπορεί να αντιμετωπίσει επαρκώς ούτε απευκταίες εσωτερικές αναταραχές, πυρκαγιές, σεισμούς, πολύ περισσότερο τη λαθρομετανάστευση.
■ Η αδυναμία στην ασφάλεια και την επιβολή του νόμου θα ενισχύσει την ήδη προϊούσα αποθεσμοποίηση της χώρας.
Η έλλειψη χρηματοδότησης του δημόσιου τομέα από τους φόρους και από το πρόγραμμα στήριξης πού μπορεί να οδηγήσει;
■ Στη συστηματική μη πληρωμή των προμηθευτών του Δημόσιου, που ήδη συμβαίνει και η οποία σταδιακά θα τους οδηγήσει στη χρεοκοπία.
■ Στη συστηματική μη πληρωμή συντάξεων και μισθών, που έχει αρχίσει να συμβαίνει, και στην εξαφάνιση των εισοδημάτων των χαμηλά αμειβόμενων.
■ Στη μη αποπληρωμή δανειακών υποχρεώσεων που θα φέρει πρακτικά άμεσα τη χρεοκοπία του κράτους.
■ Στον μηδενισμό των δημόσιων επενδύσεων και στη μη συντήρηση των υποδομών.
■ Στην αδυναμία παροχής βασικών κοινωνικών υπηρεσιών, όπως η υγεία και η παιδεία, και στη μερική λειτουργία της Δικαιοσύνης.
■ Στην αδυναμία συντήρησης του Στρατεύματος, της Αστυνομίας, του Λιμενικού και της Πυροσβεστικής με άμεσες επιπτώσεις στην ασφάλεια της χώρας και των πολιτών.
Οι ελληνικές τράπεζες θα αντέξουν;
■ Πολύ δύσκολα!
■ Η απόσυρση του ELA από την ΕΚΤ συνοδεύεται από τη δέσμευση των τραπεζικών εγγυήσεων που έχουν δοθεί και αφορούν τα εξυπηρετούμενα δάνεια (επιχειρηματικά και στεγαστικά).
■ Η πτώχευση της Ελλάδας θα οδηγήσει και στην πτώχευση των τραπεζών λόγω της έκθεσής τους σε ομόλογα, δάνεια και εγγυήσεις του Ελληνικού Δημοσίου και θα απαιτήσει την άμεση ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, που θα χρειάζονται περίπου 45 δισ. ευρώ.
■ Η συνεχής αφαίμαξη των καταθέσεων, ακόμη κι αν αρχίσει πάλι να χρηματοδοτείται μέσα από τον ELA, θα οδηγήσει μετά από ένα σημείο στην ανάγκη ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών λόγω της εξάντλησης των εγγυήσεων.
Τι θα συμβεί τώρα που η χώρα δεν κατέβαλε τη δόση στο ΔΝΤ;
■ Αμεσα πολύ λίγα πράγματα.
■ Η κυρία Κριστίν Λαγκάρντ έχει έναν μήνα να γνωστοποιήσει τη μη πληρωμή στο διοικητικό συμβούλιο του ΔΝΤ.
■ Εν τω μεταξύ, η υποχρέωση καταβολής 3,5 δισ. ευρώ στην ΕΚΤ για αποπληρωμή ομολόγων που λήγουν στις 20 Ιουλίου 2015 είναι απίθανο να ικανοποιηθεί.
■ Μόλις συμβεί ένα από τα δύο γεγονότα, οι άλλοι πιστωτές (ιδιώτες, ΕΚΤ, EFSF, ευρωπαϊκές χώρες) θα μπορούν να ενεργοποιήσουν τα άρθρα «σταυροειδούς χρεοκοπίας» (cross default) που υπάρχουν στις δανειακές συμβάσεις.
■ Με τη χρεοκοπία, τα δάνεια του EFSF γίνονται άμεσα απαιτητά, συνεπώς χάνεται η ελάφρυνση που επιτεύχθηκε με τα χαμηλά επιτόκια και την επέκταση της διάρκειας αποπληρωμής τους.
■ Είναι απίθανο οι θεσμικοί πιστωτές να ενεργοποιήσουν τα άρθρα «σταυροειδούς χρεοκοπίας». Θα καλέσουν όμως διεθνή σύνοδο (Paris Club) για τη διευθέτηση του χρέους.
■ Ιδιώτες επενδυτές (κοράκια/vulture funds) είναι πιθανόν να απαιτήσουν τα κεφάλαιά τους με δικαστικά μέτρα στη Βρετανία. Δικαστικές αποφάσεις σε όφελός τους θέτουν τα εκτός Ελλάδας περιουσιακά στοιχεία του Δημοσίου (π.χ. πρεσβείες, αεροπλάνα, πλοία) σε κίνδυνο κατάσχεσης, όπως έγινε πρόσφατα με τη φρεγάτα του αργεντίνικου ναυτικού στις ΗΠΑ.
■ Η σύμβαση για διευθέτηση του χρέους θα οδηγήσει στην απομείωσή του αφενός, αλλά στην υπογραφή ενός πολύ σκληρότερου μνημονίου υποχρεώσεων της Ελλάδας με εξαιρετικά αυστηρό έλεγχο.
Τι θα συμβεί στις τράπεζες τώρα που αθετήσαμε τις πληρωμές στο ΔΝΤ;
■ Για λίγο διάστημα τίποτα.
■ Αν όμως καταστεί πιστωτικό γεγονός ή μη πληρωμή, τότε οι τράπεζες θα χρειαστούν περίπου 45 δισ. ευρώ για να παραμείνουν κεφαλαιακά επαρκείς.
■ Επειδή έληξε το πρόγραμμα στήριξης, χάθηκαν τα 11 δισ. ευρώ «μαξιλάρι» που είχε το ΤΧΣ για στήριξη των τραπεζών. Ως αποτέλεσμα, όταν ανοίξουν οι τράπεζες εντός Ευρωζώνης, η ανακεφαλαιοποίησή τους θα γίνει με συμμετοχή των καταθετών (bail-in), αφού δεν υπάρχει περίπτωση να βρεθεί ιδιώτης επενδυτής να τις στηρίξει, και δύσκολα τα Κοινοβούλια των άλλων ευρωπαϊκών χωρών θα δώσουν οικονομική βοήθεια για νέα στήριξη των τραπεζών.
■ Οι καταθέσεις δεν είναι εγγυημένες μέχρι του ποσού των 100.000 ευρώ. Μέχρι το τέλος του 2015 για την αποζημίωση των καταθετών υπεύθυνη είναι η κάθε χώρα. Σε μια χρεοκοπημένη χώρα το όριο των 100.000 ευρώ ΔΕΝ ΙΣΧΥΕΙ (στην Κύπρο είπαν Οχι στην αρχική πρόταση για φορολογία 6% και 10% στις καταθέσεις και τελικά όταν είπαν το Ναι χάθηκαν οι καταθέσεις).
■ Οσο η Ελλάδα παραμένει στην Ευρωζώνη, δεν έχει καμία δυνατότητα παρέμβασης στις συστημικές τράπεζες, ούτε μπορεί να τις εθνικοποιήσει.
Μπορεί η Ελλάδα να χρηματοδοτηθεί από οποιονδήποτε τρίτο πλην της ΕΚΤ, του ΔΝΤ και των ευρωπαϊκών χωρών;
■ Με τη λήξη του προγράμματος χάθηκαν το υπόλοιπο διαθέσιμο των 7,2 δισ. ευρώ, τα 11 δισ. ευρώ του ΤΧΣ για στήριξη των τραπεζών και τα κέρδη από τα ομόλογα που κατέχονται από την ΕΚΤ (1,8 δισ. ευρώ).
■ Στις σημερινές συνθήκες η χώρα είναι αδύνατο να αντλήσει κεφάλαια από τις κεφαλαιαγορές.
■ Διμερής χρηματοδότηση από χώρες όπως η Ρωσία, η Κίνα ή η Βενεζουέλα είναι άκρως απίθανη για γεωπολιτικούς λόγους, αλλά και εξαιτίας του υπερβάλλοντος δανεισμού της χώρας σήμερα ή της χρεοκοπίας της αύριο.
■ Μόνο εσωτερικός δανεισμός είναι θεωρητικά εφικτός, αλλά από μια ελάχιστη αποταμιευτική βάση.
Πόσο θα βοηθήσει η εισαγωγή της δραχμής στη θέση του ευρώ και πόσο γρήγορα μπορεί να γίνει;
■ Οι συνολικές εξαγωγές μας, ύψους 54,7 δισ. ευρώ, αναλύονται σε 28,1 δισ. ευρώ αγαθά και υπηρεσίες, 13,4 δισ. ευρώ τουρισμός και 13,2 δισ. ευρώ ναυτιλία.
■ Η εισαγωγή της δραχμής, σημαντικά υποτιμημένης (50%), θα οδηγούσε στην αύξηση των εξαγωγών αγαθών. Δυστυχώς οι εξαγωγές αγαθών μας είναι περίπου 14% του ΑΕΠ, με χαμηλή προστιθέμενη αξία και έτσι ακόμη κι αν μπορούσαν να αυξηθούν κατά 50% σε πέντε χρόνια, μόνο χάρη στην υποτίμηση του νομίσματος, το ΑΕΠ θα αυξηθεί περίπου 1% τον χρόνο.
■ Ο τουρισμός θα βοηθηθεί και αυτός από την υποτιμημένη δραχμή, αλλά όχι σε βαθμό που να προσθέσει ουσιαστικά στο ΑΕΠ, κυρίως γιατί στις τουριστικές περιοχές η δυναμικότητα των χαμηλότερων καταλυμάτων, τα οποία κατά κύριο λόγο επηρεάζει η υποτίμηση, έχει σχεδόν εξαντληθεί.
■ Η δυνατότητα εισαγωγών θα βασίζεται στη διαθεσιμότητα ξένου συναλλάγματος που θα εισρέει από εξαγωγές, τουρισμό και ξένες επενδύσεις. Μεσοπρόθεσμα και μέχρι να ισορροπήσει το ισοζύγιο πληρωμών θα υπάρχουν ελλείψεις σε βασικά αγαθά (καύσιμα, φάρμακα, τρόφιμα) και οι εισαγωγές των λοιπών προϊόντων (αυτοκίνητα, ηλεκτρικές συσκευές κ.λπ.) θα είναι περιορισμένες με βάση λίστα προτεραιότητας.
■ Η ναυτιλία δεν επηρεάζεται καθόλου από την ισοτιμία του εθνικού νομίσματος.
■ Η εισαγωγή του ευρώ στην Ελλάδα χρειάστηκε περίπου 18 μήνες προετοιμασίας σε μια οικονομία χωρίς περιορισμούς ρευστότητας και με την πολιτική στήριξη της Ευρώπης. Το ανάστροφο, από το ευρώ στη δραχμή, σε συνθήκες μη ρευστότητας και χωρίς στήριξη των τραπεζών στο ενδιάμεσο, δεν είναι καν εφικτό. Αν όμως το τολμήσει κανείς, ανεξαρτήτως επιπτώσεων, τότε θα χρειαστεί τουλάχιστον 12 μήνες, προτού το ευρώ αντικατασταθεί από δραχμές στη λειτουργία της οικονομίας.
■ Η κυκλοφορία δεύτερου «νομίσματος», δηλαδή αξιόγραφων του Δημοσίου που μπορούν να μεταβιβαστούν, είναι δυνατή στο μεσοδιάστημα, αλλά και αυτή είναι φορτωμένη προβλήματα.
Οι συνταξιούχοι θα παίρνουν την ίδια σύνταξη και οι μισθωτοί τον ίδιο μισθό, αν η χώρα γρήγορα και επιτυχημένα μεταβεί στη δραχμή;
■ Η αναπόφευκτη αρχική υποτίμηση του νέου νομίσματος θα οδηγήσει σε πληθωρισμό που θα μειώσει την αγοραστική δύναμη του πληθυσμού και ειδικά των οικονομικά χαμηλών στρωμάτων.
■ Στη μετάβαση από το ευρώ στη δραχμή μπορεί τα διαθέσιμα κεφάλαια του Δημοσίου να μην επαρκούν για την καταβολή μισθών και συντάξεων, όπως συμβαίνει και τώρα.
Η αυτόνομη πορεία εκτός Ευρωζώνης, και τελικά εκτός Ευρώπης, πού θα οδηγήσει τη χώρα;
■ Η δημιουργία νέου νομίσματος απαιτεί συσσώρευση πλούτου που θα στηρίζει την πίστη σ’ αυτό. Αδυναμία δημιουργίας πλούτου θα οδηγήσει στην ταχύτατη απαξίωση του νομίσματος, σε μεγάλο πληθωρισμό, στην υπονόμευση των εισοδημάτων και σε διευρυνόμενη ανεργία.
■ Μια χώρα χαμηλής ανταγωνιστικότητας, μόνο μερικώς ανοιχτή στο διεθνές εμπόριο, με τεράστιες στρεβλώσεις στην οικονομία, θα έχει δυσκολίες στην ανάπτυξή της και ιδιαίτερα στη χρηματοδότησή της και αδυναμία συντήρησης του κοινωνικού κράτους και της ασφάλειας.
■ Η απομάκρυνση από τις διεθνείς κεφαλαιαγορές θα οδηγήσει σε μειωμένη συγκέντρωση κεφαλαίων και χαμηλή παραγωγή, τα οποία θα αδυνατούν να συντηρούν τις απαραίτητες υποδομές και την παραγωγή.
■ Χωρίς ευρωπαϊκές συμμαχίες, η χώρα θα περιπέσει στην αναζήτηση σχέσεων θρησκευτικής ή ιδεολογικής βάσης, οι οποίες σπάνια έχουν την ισχύ και την ευελιξία που χρειάζεται.
Τελικά, πού οφείλεται η σημερινή προφανής δυσκολία της χώρας;
■ Μη ανταγωνιστική οικονομία. Χωρίς βιομηχανία, χωρίς καινοτομικότητα, με παραγωγικές εγκαταστάσεις χαμηλής κλίμακας σε όλους τους κλάδους, με εμφανή δυσκολία διεθνούς μάρκετινγκ, με χιλιάδες επιχειρηματικούς περιορισμούς, η οικονομία εγκλωβίστηκε σε ένα μοντέλο κρατικού μικροκαπιταλισμού.
■ Αναποτελεσματικός δημόσιος τομέας. Ο δημόσιος τομέας δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλος. Είναι όμως ταυτόχρονα μη αποτελεσματικός και μη αποδοτικός. Αργός στις αντιδράσεις του, μη ικανός στη δημιουργία προϋποθέσεων λειτουργίας της αγοράς, σε κάποιον βαθμό διεφθαρμένος και ακριβός για το αποτέλεσμα που παράγει, ο δημόσιος τομέας αδυνατεί να στηρίξει την οικονομία, το κοινωνικό κράτος, τις υποδομές αλλά και την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της χώρας.
■ Χρεοκοπημένο σύστημα συντάξεων. Το συνταξιοδοτικό σύστημα ήταν υπερπολυτελές, κακά διαρθρωμένο και με ισχυρότατη ζεύξη με το κράτος. Το αποτέλεσμα ήταν η πλήρης αδυναμία ανταπόκρισης στις υποχρεώσεις του προς τους συνταξιούχους χωρίς τη συστηματική επιδότηση από τον προϋπολογισμό ύψους 16 δισ. ευρώ ετησίως. Η απώλεια περίπου 25 δισ. ευρώ λόγω του PSI δεν βοήθησε, αλλά δεν είναι η κεντρική αιτία της ουσιώδους χρεοκοπίας του συστήματος.
■ Αδύναμοι θεσμοί. Οι θεσμοί, τους οποίους η παρουσία μας στην Ευρωπαϊκή Ενωση ενίσχυσε, βρίσκονται σε προϊούσα αποδυνάμωση. Είναι γνωστό ότι οι θεσμοί στηρίζουν την ευημερία και την ανάπτυξη των δημοκρατικών κρατών. Η αδυναμία τους δίνει χώρο στη διαφθορά και την αυθαιρεσία, και πέρα από ένα σημείο δυναμιτίζει τις προοπτικές ανάπτυξης της χώρας.
Πώς θα βγει η Ελλάδα από τις δυσκολίες;
■ Με την ανάκτηση της εμπιστοσύνης της διεθνούς κοινότητας και ειδικότερα της Ε.Ε. προς τη χώρα αλλά και των Ελλήνων πολιτών προς την κυβέρνησή τους.
■ Με νέα συμφωνία και τη στήριξη της Ευρωζώνης, της ΕΚΤ και του ΔΝΤ και την αναδιάρθρωση του χρέους.
■ Με την ανακεφαλαιοποίηση-καθάρισμα των τραπεζών ώστε να μπορούν αβίαστα να παίξουν τον βασικό ρόλο της παροχής πιστώσεων στην οικονομία.
■ Με την εκλογίκευση και τη σταθεροποίηση του φορολογικού συστήματος.
■ Με ουσιώδεις, εκτεταμένες και γρήγορες αλλαγές στον δημόσιο τομέα, πρώτα στην οργάνωση και τη διοίκησή του.
■ Με τη διευκόλυνση των ιδιωτικών επενδύσεων και την πραγματοποίηση δημόσιων επενδύσεων σε υποδομές.
■ Με την απελευθέρωση αλλά και την αυστηρή παρακολούθηση όλων των επαγγελμάτων και αγορών.
