Ο καθηγητής Συνολάκης παρουσίασε το πόρισμα έρευνας για την πολύνεκρη καταστροφή της 23ης Ιουλίου – Ποια ήταν τα ολέθρια σφάλματα των αρμοδίων – «Στην πολιτική δεν αρκεί να αναλαμβάνεις θεωρητικά τις ευθύνες σου, ούτε να κρύβεσαι από τα εύλογα ερωτήματα που έχουν οι πολίτες» η αιχμηρή δήλωση από την Πειραιώς
«Θα είχαν σίγουρα χαθεί λιγότερες ζωές -ή ακόμη δεν θα είχαμε θρηνήσει θύματα- αν είχε γίνει έγκαιρη προειδοποίηση των κατοίκων να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους». Αυτό είναι το βασικό και εξαιρετικά σημαντικό συμπέρασμα της επιτροπής ειδικών για το Μάτι. Παρουσία του προέδρου της Νέας Δημοκρατίας, Κυριάκου Μητσοτάκη δόθηκε σήμερα, Τετάρτη 12 Σεπτεμβρίου, στη δημοσιότητα το πόρισμα της λεγόμενης «Επιτροπής Συνολάκη» για την τραγωδία στο Μάτι, η οποία κόστισε τη ζωή σε 99 αθώους πολίτες.
Από την έρευνα που διενήργησε ο καθηγητής Φυσικών Καταστροφών του Πολυτεχνείου Κρήτης και Ακαδημαϊκός, Κωνσταντίνος Συνολάκης, μαζί με μια ομάδα Ελλήνων και ξένων επιστημόνων από ΗΠΑ και Ιαπωνία, προέκυψε μια σειρά κρίσιμων ερωτημάτων. Οι επιστήμονες αποφαίνονται ότι η εκατόμβη θα είχε αποφευχθεί εάν οι αρμόδιοι φορείς του κρατικού μηχανισμού είχαν συντονιστεί, εάν είχαν εκτελέσει αποτελεσματικά και έγκαιρα το καθήκον τους. Με αυτό ως δεδομένο, τα ερωτήματα που τίθενται ύστερα από την παρουσίαση της έρευνας από τον καθηγητή Συνολάκη και τους συνεργάτες του, είναι ακόμη πιο «καυτά» και αμείλικτα για την κυβέρνηση.
Κατά την Νέα Δημοκρατία και ανεξαρτήτως της διερεύνησης της υπόθεσης από τη δικαιοσύνη, η πολιτική ηγεσία της χώρας οφείλει ειλικρινείς και πειστικές απαντήσεις στον ελληνικό λαό για την τραγωδία της 23ης Ιουλίου. Κατά προτεραίοτητα στα εξής 4 ζητήματα που ανέδειξε το πόρισμα Συνολάκη:
– Γιατί ο βαθμός επικινδυνότητας στην Ανατολική Αττική για πρόκληση πυρκαγιάς ήταν στο 4 και όχι 5, όταν ήταν γνωστό από την προηγούμενη μέρα ότι στην περιοχή θα έπνεαν δυτικοί άνεμοι 7 μποφόρ;
– Γιατί τα πυροσβεστικά αεροσκάφη έφτασαν στην περιοχή αφού η φωτιά είχε περάσει τη Λεωφόρο Μαραθώνος;
– Γιατί δεν αξιολογήθηκε εγκαίρως η βεβαιότητα ότι θα απειληθούν κατοικημένες περιοχές; Και κυρίως
– Γιατί δεν ειδοποιήθηκαν οι κάτοικοι να εκκενώσουν το Μάτι, όταν από το πόρισμα προκύπτει ότι υπήρχε χρόνος να σωθούν ακόμη και πεζή;
Όπως σημειώνει σε ανακοίνωσή της η Νέα Δημοκρατία «σήμερα ο κ. Συνολάκης παρουσίασε τα αποτελέσματα της έρευνας της επιτροπής του στην οποία μεταξύ άλλων μετείχαν και αναγνωρισμένοι επιστήμονες των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας. Η έρευνα, όπως είπε κι ο ίδιος στην παρουσίασή του, ‘δεν είχε ασφαλώς στόχο να εντοπίσει, πόσο μάλλον να προσωποποιήσει τις ευθύνες για την εθνική τραγωδία, καθώς αυτό είναι έργο και αρμοδιότητα της Ελληνικής Δικαιοσύνης’».
Η παρουσίαση του πορίσματος των ερευνών, η οποία έγινε σε ειδική εκδήλωση στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, ήταν η αποτέλεσμα μιας πρωτοβουλίας του Κυριάκου Μητσοτάκη. Ο Πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας αμέσως μετά την εθνική τραγωδία στο Μάτι που στοίχισε μέχρι στιγμής τη ζωή σε 99 συμπολίτες μας, είχε ζητήσει από τον ακαδημαϊκό και διεθνώς αναγνωρισμένο καθηγητή Φυσικών Καταστροφών κ. Κώστα Συνολάκη να συγκροτήσει μια επιτροπή ειδικών με δύο στόχους:
Πρώτον, να διερευνήσει με αντικειμενικό τρόπο και να αποτυπώσει επιστημονικά όσα συνέβησαν την 23η Ιουλίου στην πληγείσα περιοχή.
Δεύτερον, να καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις για τη συνολική αναμόρφωση του συστήματος Πολιτικής Προστασίας της χώρας μας.
Όπως τονίζεται στο ενημερωτικό σημείωμα «η Νέα Δημοκρατία από την πρώτη στιγμή αυτής της καταστροφής τήρησε απολύτως υπεύθυνη στάση. Απέφυγε τους εύκολους αφορισμούς, πόσο μάλλον τη μικροκομματική εκμετάλλευση μιας εθνικής τραγωδίας. Τα ερωτήματα, ωστόσο, που προκύπτουν σήμερα από μια υψηλού κύρους επιστημονική επιτροπή, είναι αναγκαίο να απαντηθούν από την κυβέρνηση, πέραν της έρευνας που διεξάγει η Δικαιοσύνη. Στην πολιτική δεν αρκεί να αναλαμβάνεις θεωρητικά τις ευθύνες σου, ούτε να κρύβεσαι από τα εύλογα ερωτήματα που έχουν οι πολίτες».
Εγκληματικά λάθη, ολιγωρία και αμέλεια
Οι πρακτικές που εφαρμόστηκαν στην διερεύνηση της καταστροφής στο Μάτι εναρμονίζονται πλήρως με μεθόδους που χρησιμοποιούνται διεθνώς από κορυφαίους ερευνητικούς οργανισμούς, όπως και ακριβέστατα μοντέλα προσομοίωσης συνθηκών κ.λπ. Τα επιστημονικά εργαλεία αιχμής, σε συνδυασμό με την εμπειρία του καθηγητή Κωνσταντίνου Συνολάκη, λειτουργούν σαν έμμεση εγγύηση εγκυρότητας. Και γι’ αυτό έχει ιδιαίτερη βαρύτητα η φράση του κ. Συνολάκη περί ευθυνών, ολέθριων σφαλμάτων και βαρύτατων παραλείψεων που παρατηρήθηκαν στην αντίδραση του κρατικού μηχανισμού:
«Η έρευνά μας» αναφέρεται στο πόρισμα «κατέδειξε ότι δεν υπάρχουν κατάλληλα σχέδια αντιμετώπισης καταστροφικών περιστατικών και εκκένωσης, ενώ σε τοπικό επίπεδο ο εν λόγω σχεδιασμός είναι επί της ουσίας ανύπαρκτος. Ασαφές και προβληματικό είναι και το πλαίσιο των αρμοδιοτήτων που έχουν όλοι εμπλεκόμενοι φορείς τόσο σε εθνική όσο και σε τοπική κλίμακα».
Ακολουθεί περίληψη της έρευνας για την πυρκαγιά στο Μάτι, όπως την παρουσίασε στην εκδήλωση της Τετάρτης 12 Σεπτεμβρίου.
«Η πυρκαγιά της Ανατολικής Αττικής της 23ης Ιουλίου ήταν ένα ακραίο φαινόμενο που, ωστόσο, δεν δικαιολογεί την απουσία σχεδιασμού και προετοιμασίας του μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας. Η παρούσα μελέτη δεν φιλοδοξεί να υποκαταστήσει ένα πλήρες σχέδιο οργανωμένης απομάκρυνσης πληθυσμού, αλλά να εξετάσει εναλλακτικούς τρόπους δράσης που θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη βάση για την ανάπτυξη ενός τέτοιου σχεδιασμού. Εξετάζεται πώς τα μοντέλα προσομοίωσης πυρκαγιάς θα μπορούσαν να βοηθήσουν και να επιταχύνουν τη λήψη ορθών αποφάσεων, και ακολούθως διερευνάται ο σχεδιασμός των κατάλληλων ενεργειών για την οργανωμένη απομάκρυνση του πληθυσμού περιοχές υψηλού κινδύνου με βάση τα αποτελέσματα της προσομοίωσης.
Αρχικά, έγιναν προσομοιώσεις της εξάπλωσης της δασικής πυρκαγιάς στην περιοχή της εθνικής τραγωδίας με το πρόγραμμα FARSITE υπό διάφορα σενάρια μετεωρολογικών συνθηκών. Σενάρια δηλαδή που προφανώς θα μπορούσαν και θα έπρεπε να έχουν εξετασθεί στο Ενιαίο Συντονιστικό Κέντρο Επιχειρήσεων της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας ή ακόμη και να προϋπήρχαν ως πρότυπα μοντέλα για τη λήψη άμεσων αποφάσεων.
Οι προσομοιώσεις επιβεβαίωσαν ότι η πυρκαγιά έφτασε στη Λεωφόρο Μαραθώνος σε περίπου μιάμιση ώρα μετά τη έναρξή της. Γεγονός που θα μπορούσε άλλωστε να προβλεφθεί και χωρίς τα μοντέλα προσομοίωσης. Και αυτό καθώς με ισχυρούς ανέμους της τάξεως των 7 μποφώρ η φωτιά είναι γνωστό ότι κινείται με περίπου 5 km/h και επομένως ήταν εφικτό να προβλεφθεί ότι θα έφτανε στη Μαραθώνος σε μιάμιση ώρα, δεδομένου ότι ο δρόμος αυτός απέχει 7,5 χιλιόμετρα από το σημείο της εκδήλωσής της.
Η προσομοίωση διαφόρων τακτικών εναέριας αναχαίτισης του πύρινου μετώπου απέδειξε επίσης ότι ο συνδυασμός ρίψεων νερού από αεροσκάφη τύπου CL-215 και CL-415 θα μπορούσε να επιβραδύνει την εξέλιξη της φωτιά για τουλάχιστον μία ώρα, επιτρέποντας την ασφαλή απομάκρυνση όλων των κατοίκων είτε πεζή, είτε ακόμη και με αυτοκίνητα.
Στη συνέχεια, χρησιμοποιήθηκαν διάφορα εναλλακτικά μοντέλα για την εκτίμηση του χρόνου που θα απαιτείτο για την εκκένωση της περιοχής. Το μοντέλο (agent-based model Artisoc4.0) του Πανεπιστημίου Waseda της Ιαπωνίας που έλαβε υπόψιν του όλους τους παράγοντες και τις συνθήκες της περιοχής, έδειξε ότι η απομάκρυνση των κατοίκων της περιοχής πεζή προς την ακτή θα μπορούσε να είχε ολοκληρωθεί κατ ελάχιστον μέσα σε 57 λεπτά μετά από έγκαιρη ειδοποίηση. Επιπλέον, προσομοιώσεις με το μοντέλο NETLOGO του Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Όρεγκον (Εικόνα 1) έδειξαν ότι η πεζή εκκένωση της περιοχής προς τις ακτές το αργότερο σε 83 λεπτά θα είχε επιτευχθεί, χωρίς να κινδυνεύσει κανείς από την πυρκαγιά, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι είχε δοθεί έγκαιρη εντολή στους κατοίκους.
Στην περίπτωση της πυρκαγιάς της 23ης Ιουλίου στο Μάτι, χαρακτηριστική είναι η λανθασμένη εκτίμηση του αρχικού μεγέθους της φωτιάς, όπως και η καθυστερημένη αξιολόγηση και αντιμετώπιση της, καθώς οι περισσότεροι πυροσβεστικοί πόροι επιχειρούσαν στο ήδη υπάρχον μέτωπο στα Γεράνεια Όρη (Κινέτα).
Οι ισχυροί άνεμοι συνέδραμαν στην ταχύτατη εξάπλωση της πυρκαγιάς. Ωστόσο, η βοήθεια από εναέρια μέσα ήταν ελάχιστη. Ένα ελικόπτερο Ericksson S-64 επιχείρησε λίγες ρίψεις 45 λεπτά μετά την έναρξή της πυρκαγιάς και μόνον για 30 λεπτά, καθώς χρειάστηκε να προσγειωθεί για ανεφοδιασμό καυσίμων. Επίσης τα τρία CL-415 που εντάχθηκαν στις προσπάθειες έφτασαν στην περιοχή 1 ώρα και 45 λεπτά μετά την έναρξη της φωτιάς, αλλά λόγω των ισχυρών ανέμων και του καπνού οι ρίψεις τους αστόχησαν, και μετά σταμάτησαν να επιχειρούν. Όπως άλλωστε υπογραμμίσθηκε και αυτές οι ρίψεις θα ήταν αναποτελεσματικές, καθώς η φωτιά είχε ήδη περάσει σε μιάμιση ώρα από την εκδήλωσή της τη Λεωφόρο Μαραθώνος.
Επιπλέον, η έρευνά μας κατέδειξε ότι δεν υπάρχουν κατάλληλα σχέδια αντιμετώπισης καταστροφικών περιστατικών και εκκένωσης, ενώ σε τοπικό επίπεδο ο εν λόγω σχεδιασμός είναι επί της ουσίας ανύπαρκτος. Ασαφές και προβληματικό είναι και το πλαίσιο των αρμοδιοτήτων που έχουν όλοι εμπλεκόμενοι φορείς τόσο σε εθνική όσο και σε τοπική κλίμακα. Καθίσταται συνεπώς αδήριτη η ανάγκη συγκρότησης ενός νέου και ολοκληρωμένου σχεδίου για τη διαχείριση έκτακτων καταστάσεων, τόσο σε εθνικό όσο και τοπικό επίπεδο.
Επιβάλλεται επίσης η βελτίωση των επιχειρησιακών δυνατοτήτων πρώτης προσβολής δασικών πυρκαγιών. Η αναβάθμιση του στόλου πυροσβεστικών αεροσκαφών, η αυξημένη ετοιμότητα ή/και εναέρια επιτήρηση από πυροσβεστικά αεροσκάφη τις ημέρες υψηλού κινδύνου πυρκαγιάς, η εγκατάσταση συστήματος με βιντεοκάμερες ασφαλείας σε περιοχές υψηλού κινδύνου, καθώς και η βελτίωση της συνεργασίας και επικοινωνίας των εμπλεκόμενων φορέων, θα συμβάλλουν στην όσο το δυνατόν ταχύτερη επέμβαση για την αντιμετώπιση κάθε πυρκαγιάς στα πρώτα κρίσιμα λεπτά.
Απαραίτητος είναι όμως και ο σχεδιασμός ειδοποίησης των πολιτών, που υπάρχει ήδη σε πολλές χώρες του κόσμου. Τρία μέτρα μπορούν να συμβάλλουν άμεσα προς αυτή την κατεύθυνση.
– Πρώτον, η υπογραφή μνημονίων συνεργασίας με ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς, ώστε να μεταδίδουν άμεσα και αδιαμεσολάβητα τα μηνύματα που προέρχονται από την πολιτική προστασία σε στιγμές κρίσης.
– Δεύτερον, η διαμόρφωση βιβλιοθήκης μηνυμάτων ανά περιοχή, προκειμένου η Πολιτική Προστασία να μπορεί να στείλει ακόμη και εξειδικευμένες οδηγίες στους πολίτες για τον τρόπο να προφυλαχθούν.
– Τρίτον, η αξιοποίηση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, με σκοπό την επέκταση του συστήματος της έγκαιρης προειδοποίησης των πολιτών με πολλαπλά μέσα (κινητά τηλέφωνα, διαδίκτυο κλπ).
Πρέπει να σημειωθεί ότι χρήσιμη είναι και η αξιοποίηση των μοντέλων προσομοίωσης που χρησιμοποιούν πολλά κράτη τα οποία αντιμετωπίζουν συχνά κρίσεις φυσικών φαινομένων. Και αυτό διότι τα μοντέλα αυτά βοηθούν τόσο στην πρόληψη, όσο κυρίως στην ετοιμότητα και την άμεση ανταπόκριση των δομών της Πολιτικής Προστασίας. Για παράδειγμα, πριν από την έναρξη οποιασδήποτε πυρκαγιάς, οι προσομοιώσεις τόσο του φαινομένου, όσο και της διαδικασίας εκκένωσης, μπορούν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη κριτηρίων αξιολόγησης καιρικών συνθηκών και κινδύνου πυρκαγιάς, στην κατάρτιση σχεδίων κινητοποίησης πόρων (επίγειων και εναέριων), και τη δημιουργία κριτηρίων λήψης απόφασης για την οργανωμένη απομάκρυνση των πολιτών. Ωστόσο, τα κριτήρια αυτά θα παραμείνουν θεωρητικά αν δεν ενταχθούν σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών σε όλα τα επίπεδα της διοίκησης, και αν δεν καταστούν υποχρεωτικές οι ασκήσεις ετοιμότητας και εκκενώσεων σε περιοχές υψηλού κινδύνου.
Εξυπακούεται, τέλος, ότι θα πρέπει να αλλάξει στη χώρα μας και το μοντέλο των ασκήσεων ετοιμότητας, καθώς στα σύγχρονα κράτη αυτές δεν έχουν, βέβαια, το χαρακτήρα των επετειακών γιορτών, αλλά σχεδιάζονται με τρόπο που οι δομές να δοκιμάζονται στα όρια τους και συχνά να αποτυγχάνουν, προκειμένου να αποκαλύπτονται οι αδυναμίες του κρατικού μηχανισμού και εκ των υστέρων να διορθώνονται.
* Στην ερευνητική ομάδα συμμετείχαν οι εξής επιστήμονες:
Πρόεδρος Κώστας Συνολάκης, Καθηγητής Φυσικών Καταστροφών, Πολυτεχνείο Κρήτης, Τάξη Θετικών Επιστημών, Ακαδημία Αθηνών
Νίκος Καλλιγέρης, University of California, Los Angeles
Bασίλης Σκαναβής και Κωστής Δουλιγέρης, University of Southern California
Ιφιγένεια Γιανουκάκου-Λεοντσίνη, Πολυτεχνείο Κρήτης
Haizhong Wang, Ali Mostafizi, Oregon Staτe University
Tomoyuki Takabatake, Waseda University, Japan
